Duke pritur princin - Intervistë me Bela Tarr

[kino]

E di qe tashme te gjithe dine anglisht, po gjithsesi, meqe kam perkthyer nje interviste te regjizorit hungarez B. Tarr dhe meqe flasim shqip... po e postoj ketu. Lexim te kendshem!

nga Fergus Daly dhe Maximilian Le Cain

"Rrënues, skllavërues për çdo minutë të shtatë orëve. Do të isha e lumtur ta shihja çdo vit të jetës që më ka mbetur."
- Susan Sontag mbi filmin Satantango


Regjizori hungarez Béla Tarr është një auteur i naltë i kinematografisë botërore. Tarr ka atë lloj reputacioni që vetëm regjizorët më të mirë e arrijnë – gjaknxehtë, fjalëpakë, një paraqitje fizike të rrezikshme, si Ford, Huston, apo Lang. Megjithëse Harmonitë e Verkmajsterit ishte filmi i tij i shtatë, vetëm me këtë dhe dy të mëparshmit [Mallkimi (’87) dhe Satantango (‘94)] forcoi reputacionin e tij. Prej një qasjeje të hershme ndaj problemeve shoqërore sipas një estetike të stilit verite, Tarr kohët e fundit ka qenë më i prirur kah çështjet filozofike si origjina e së keqes. Në demonologjinë e Tarr, universi ka dalë jashtë boshtit, dhe filmat e fundit shqyrtojnë vendin e njeriut në një kozmos të paqëndrueshëm (bashkëpunimi i tij me romancierin Laszlo Krasznahorkai e ka ndihmuar shumë në këtë aspekt).

Stili i tij ka ndryshuar në përputhje me këtë dhe përqëndrohet tanimë në përdorimin e filmimeve të gjata dhe të koreografuar në mënyrë të përpiktë. Filmi i tij i fundit përbëhet nga vetëm 39 kapje në 145 minuta të filmit. Harmonitë e Verkmajsterit tregon një sërë ngjarjesh të çuditshme në një fshat të pakohë hungarez, pre e një turme të paqetë që është mbledhur në shesh për të pritur një cirk ogurzi dhe joshjet e tij, një balenë gjigande të balsamosur dhe një personazh të mistershëm që njihet si “Princi”. Kaosi dhe dhuna shtazarake pasojnë.
Në universin satanik të Tarr nuk ka vend për një forcë bamirëse si Zoti, por vetëm për një konflikt të sistemeve të besimit njëlloj jo të shëndosha. Në këtë aspekt, regjizori duket se ndan të njëjtën pikëpamje me paraqitje të tjera bashkëkohëse të një bote buzë katastrofës si Pola X nga Carax. Një i tillë terror ekzistencial ka bërë që një “princip burgosës” (sipas fjalëve të Stephane Bouqet) të mbetet çelësi i kinematografisë intriguese të Tarr, edhe pse, përtej hapësirave të mbyllura në filmat e tij të hershëm, tani është Koha që na mban të burgosur.

* * *

FD & MLC: Keni thënë shpesh se dëshironit të bëheshit filozof. A mendoni se po bëni filozofi me kinemanë?

BT: Jo. Kur dëshiroja të bëhesha filozof isha vetëm 16 vjeç, ndërsa kur fillova universitetin isha 20. Dhe ata nuk më lejuan për arsye politike, sepse ne bëmë një film 8mm për një grup punëtorësh ciganë në Hungari, i cili i kishte dërguar një letër kryetarit të partisë komuniste duke i thënë:”Ju lutemi, ne duam të largohemi nga vendi. Do të donim të shkonim në Austri sepse nuk mundemi më të jetojmë këtu. Nuk kemi punë, nuk kemi ushqim, gjë prej gjëje.” Dhe duket si një letër dërguar Carit nga muzhiku rus… Dhe unë bëra këtë film për ta kur isha 16 vjeç, e më pas aplikova.

FD & MLC: Në një shkollë filmi?

BT: Jo, në universitet. Dhe doja të bëhesha filozof, por ata thanë menjëherë “Jo, sepse ajo çka ti bën është e dyshimtë.” Ishte një arsye kryekëput politike. Dhe më pas nisa një tjetër film të shkurtër për një familje punëtore në një shtëpi përdhesë. Dhe policia e largoi familjen dhe u treguan shumë të egër dhe shtazarakë, ndërsa unë doja të xhiroja në 8mm por nuk munda sepse policia më futi në burg. Më pas aplikova për para në Studion Béla Balász, e cila ishte një studio e pavarur filmi në Hungari. Ishte një grup regjizorësh të rinj dhe kishin ca para në atë kohë për gjëra eksperimentale. Dhe i shpjegova se doja të bëja një film për familjen, një familje punëtore në një shtëpi, dhe në fund thanë “Në rregull, do të të japim ca para dhe mund të xhirosh për dy ditë, e pastaj do të shohim ç’ke bërë dhe nëse na pëlqen, do të të japim para që ta përfundosh të gjithën.” Ai ishte filmi im i parë. Dhe më pas nuk shkova prapë në universitet dhe nuk aplikova përsëri, nuk e vrava më mendjen për filozofinë. Nuk jam filozof dhe nuk dua të bëhem filozof në filma.
FD & MLC: Pra kur kritikët përshkruajnë punët tuaja si metafizike, a ju duket se i shkon për shtat?

BT: Jo, jo, jo. Nuk mendoj kurrë për gjëra teorike kur jemi duke punuar.
FD & MLC: Por ka tema kozmike në filmat tuaj, dhe citoheni të keni thënë se “po orvateni t’i shihni gjërat nga një këndvështrim kozmik”.


BT: E dini si ndodh kjo, kur ne filluam kishim një përgjegjësi të madhe sociale, e cila mendoj se ekziston edhe tani. Dhe atëherë mendoja “Në rregull, kemi disa probleme sociale në këtë sistem politik – ndoshta do merremi vetëm me pyetjet sociale.” Dhe pasi bëmë një film të dytë dhe të tretë, kuptuam më mirë se nuk ka vetëm probleme sociale. Kemi disa probleme ontologjike dhe tani mendoj se një pirg i madh muti na vjen nga kozmosi. Dhe ja arsyeja. Ju e dini si hapim mendjen hap pas hapi, film pas filmi. Është e vështirë të flasësh për metafiziken. Jo. Është thjesht të dëgjuarit e jetës. Dhe ne mendojmë rreth asaj çka ndodh rreth nesh.

FD & MLC: Çfarë mendoni se është ky *** që vjen prej kozmosit?

BT: Unë thjesht mendoj për cilësinë e jetës njerëzore dhe kur them ‘mut’ mendoj se i afrohet shumë kësaj.

FD & MLC: Por në termat e kozmosit, ç’lidhje ka kjo? Nëse njeriu është përgjegjës për *****, ç’hyn kozmosi këtu?

BT: Gjithshka është më e madhe se ne. Mendoj se njeriu është vetëm një pjesë e vogël e kozmosit.

FD & MLC: Nëse ndodh e keqja, mendoni se na vjen prej tjetërkund? Prej jashtë sferës njerëzore?

BT: Jo. Mendoj se përgjegjësia e njeriut është madhe, e pamasë. Ndoshta faktori më i rëndësishëm. Ju e dini, unë nuk besoj në Zot. Ky është problemi im. Nëse mendoj për Zotin, në rregull, ai ka përgjegjësi për gjithshka, por nuk e di. E keni parasysh, kur dëgjoni një meshë, të duket sikur dy qenër po nisin një përleshje. Dhe gjithnjë perpiqem të mendoj për atë çka ndodh tani.

FD & MLC: Pra personazhi kryesor në film që thotë “Zoti krijoi diçka kaq të bukur tek kjo balenë”, pikëpamja e kujt është kjo?

BT: Jo, ai beson.

FD & MLC: Beson në Zot?

BT: Jo. Ai beson në diçka të madhe, më të madhe se njerëzimi. Dhe në këtë rast ai thotë “ndoshta”. Ndoshta Zoti ende ekziston, kjo është e gjitha. Thjesht thotë se gjithshka është e mrekullueshme. Zoti krijoi këtë balenë të madhe.

FD & MLC: Mund të na përshkruani shkurtimisht si kaloi Harmonitë e Verkmajsterit nga romani i “Melankolia e rezistencës” i Krasznahorkai tek ekrani?

BT: Romani u shkrua nga miku ynë Laszlo Krasznahorkai, me të cilin kemi punuar për më shumë se 12 vite. E takuam pasi lexuam librin e tij Satantango. Ishte romani i tij i parë. Lexuam dorëshkrimin dhe menjëherë vendosëm që ta bënim këtë Satantango. Ishte viti ’85. Në atë periudhë donim ta realizonim, por nuk mundeshim për shkak të problemeve politike. Ishte një studio ku disa kineastë punonin bashkë dhe ishte shumë e pavarur – por u mbyll nga Qeveria Hungareze. Ishte i fundi i vitit ’85. Pas kësaj nuk ishte e mundur për ne të punomin në Hungari. Pra s’mund ta realizonim Satantango, por gjetëm një studio të vogël që kishte bërë disa reklama. I thamë se donim të bënim një film të vogël, jot ë gjatë sa Satantango. Dhe thirrëm shkrimtarin tone “Tani s’bëhet gjë për Satantango, nuk e bëjmë dot, por kemi një ide tjetër për një vajzë që ndodhet në një bar dhe disa gjërsa të pista ndodhin – ju lutem ejani të punoni prapë me ne. Por jo në historinë tënde, por në idenë tone”. Dhe kështu u realizua Mallkimi, në një studio të vogël reklame dhe që pati sukses. Pastaj u larguam nga Hungaria dhe jetuam në Berlinin perëndimor. Pas rënies së murit, dikush na ftoi të ktheheshim përsëri në Hungari dhe ne thamë: “Në rregull, do të kthehemi në Hungari nëse Qeveria e re Hungareze na jep para për të realizuar filmin Satantango. Kështu, realizuar filmin Satantango dhjetë vite pasi e menduam. Pastaj gjetëm një tjetër shkrimtar dhe gjatë kësaj kohe Lazlo shkroi romanin e dytë, Melankolia e rezistencës. E lexuam librin dhe na pëlqeu shumë, por i thamë se “nuk duam ta bëjmë film këtë roman!”. Dhe disa vite më vonë, takuam personazhin kryesor në Berlin. Quhej Lars Rudolph dhe kur e takuam vendosëm menjëherë se “kishim tashmë një Valushka”, folëm me shkrimtarin dhe i thamë “Në rregull, vazhdojmë sepse gjetëm djalin perfekt për të luajtur rolin e Valushkas dhe duam të bëjmë një film. Dhe do të donim të përdornim romanin tend”. Por filmi është i ndryshëm nga romani dhe prandaj ka një titull tjetër.

FD & MLC: Sa e shkruani vetë?

BT: Skenari u bë shpejt. Mendoj se na u deshën dy javë pak a shumë. E ke parasysh, nuk e përdorim kurrë skenarin.

FD & MLC: A përdorni storyboard?

BT: Jo. Storyboard-et janë gjëra idiote. Jo, ne nuk e përdorim skenarin. Thjesht e shkruajmë për fondacionet dhe producentët dhe kur kërkojmë fonde. Pre-produksioni është diçka shumë e thjeshtë. Kërkon gjithmonë të paktën një vit. Kalojmë një vit duke parë rrotull dhe shohim gjithshka. Kemi historinë, por mendoj se ajo është vetëm një pjesë e vogël e gjithë filmit. Duhet të them se i urrej plotësisht filmat që mund të shoh në kinema. Janë për të qeshur. Tregojnë gjithnjë të njëjtën histori. Nuk i pëlqejmë këto histori sepse për ne çdo histori është gjithnjë e njëjta histori nga Dhjata e Vjetër. Pas Dhjatës së Vjetër nuk kemi histori të reja. Nuk kemi lajme. Nëse doni lajme mund t’i shihni në TV ose në gazetë. Por historitë e filmave nuk janë të reja, dhe kjo është arsyeja pse mendojmë “në rregull, historia është vetëm një pjesë e vogël e filmit sepse gjërat e tjera, koha, ritmi, zhurmat dhe..”

FD & MLC: Muzika?

BT: Muzika, sigurisht. Jemi thjesht duke kërkuar për një lloj filmi kompleks apo total, në të cilin të mos jetë vetëm ngjarja. Dhe kjo është arsyeja që kërkojmë për vende, dhe pse harxhojmë kaq shumë kohë duke gjurmuar vende, sepse kemi disa personazhe kryesore por vendi duhet të jetë personazhi tjetër, ashtu si dhe koha.

FD & MLC: Pra gjeni vendin dhe pastaj krijoni skenat rreth tij?

BT: Ne grumbullojmë përshtypje. Në këtë rast nuk kishim gjë, kishim disa aktorë dhe nuk e nisëm skenarin para se të gjenim vendxhirime. Më duhen disa përshtypje nga vendet. Dhe pastaj më duhen disa përshtypje nga muzika, e cila kompozohet para se të fillojmë punën. Dhe kur çdo element është gati, pastaj nisim të shkruajmë skenarin përfundimtar. Sepse kështë ne dime gjithshka. Ja pse nuk e përdorim skenarin, sepse dime gjithshka. Ne dime vendet. Ndoshta disa gjëra ndryshojnë gjatë xhirimeve, sigurisht, sepse kemi na dalin probleme financiare ose praktike, ose ndonjëherë janë tepër ideale që të bëhen të mundura. Por vërtetë nuk e di se ç’mund të bëjmë para xhirimeve. Kemi gjithnjë teori. Dhe një konstrukt. Aktorët do të shkojnë nga këtu në një vend tjetër, e pastaj në një tjetër. Dhe kemi lëvizjet teorike të kameras. Dhe i kemi planifikuar, por kur aktori lëviz në realitet, shohim menjëherë gabime – Agnes shikon gjithshka në monitor, ashtu si dhe unë – dhe kuptojmë menjëherë se duhet të ndryshojme gjithshka.

FD & MLC: Si vendosni se sa e gjatë duhet të jetë një filmim? Për shembull skena e helikopterit.

BT: Nëse e ndjeni gjithë ritmin e filmit, atëherë e kuptoni. Ndoshta bëjmë dy muaj pushim pas xhirimit. Por nëse e di atë që do, përherë e ndjen të gjithë filmin.

FD & MLC: Ndërsa jeni duke e bërë?

BT: Po. Shohim filmimet dhe Agnes thotë shpesh “pak më shpejt” ose ‘pak më gjatë” dhe shpesh vendos për kohëzgjatjen. Montazhin përfundimtar e bëmë për gjysmë dite.

FD & MLC: Si lidheni ju me historinë e kinemasë hungareze? A ndjeni se vini nga një lloj tradite?

BT: Ndoshta Miklos Jansco. When I was young I watched some of his early movies and I liked them then very much. But I think what he does is absolutely different from what we do. But it's true, we like his movies very much and he's a nice man. But I think there is no direct connection between our films.

FD & MLC: ç’mund të thoni per kulturën hungareze në përgjithësi? A mendoni se ka shumë filma hungarezë?

BT: Mendoj se jemi hungarezë të vërtetë dhe nuk dual të bëjmë lloje të tjerë filmash, por vërtetë që nuk e di. Nuk flasim kurrë për këtë. Mendoj se jemi hungarezë të vërtetë sepse nuk ndjekim standarde ndërkombëtare. Por gjithashtu nuk jemi pjesë e industries hungareze të filmit, sepse jemi pak jashtë saj.

FD & MLC: Nga ana e tematikave, paraqitje në filmat tuaj e një botë buzë katastrofës duket se lidhet me filma të tjerë të realizuar së fundmi, si Pola X për shembull.

BT: Më fal, në katër vitet e fundit s’kam parë gjë.

FD & MLC: Po, e di.

BT: Desha vetëm të them se nuk di gjë.

FD & MLC: E di, por thjesht mendoj se ka një tendencë në kinemanë botërore drejt këtij lloj kaosi dhe terrori ekzistencial.

BT: Jo, unë desha vetëm të bëja një film për këtë djalë që ecën lart e poshtë në një fshat dhe që ka parë një balenë. Dhe, ju e dini se kur punojmë nuk flasim për gjëra teorike.Kemi vetëm probleme praktike. Po kështu ndodh me shkrimtarin. Përgjithësisht flasim për jetën. Nuk flasim kurrë për kaosin apo gjëra ekzistenciale. Kjo është e gjitha.

FD & MLC: Megjithatë, këto ide janë në film, dhe ju citojnë të keni thënë se “po përpiqeni t’i shikoni gjërat nga një këndvështrim kozmik.” Si grabitja në spital, që me siguri përfaqëson një imazh relativisht barbar të njerëzimit.

BT: Ai ishte vizioni ynë imagjinar i rendit të gjërave, por nuk duam të japim përkufizime.

FD & MLC: Nuk doni të bëni moral apo diçka të tillë?

BT: Jo. Jo.

FD & MLC: Cili është interpretimi juaj për personazhin e princit? Çfarë kuptimi ka?

BT: Nuk e di. Nuk e kam parë. Kam parë vetëm hijen e tij. Kjo është e gjitha, ajo që keni parë edhe ju. Të njëjtën gjë. E keni parasysh, nuk më pëlqen të shpjegoj historinë. E keni parë gjysmë ore më parë.

FD & MLC: Satantango është strukturuar si një tango, në 12 pjesë. Harmonitë e Verkmajsterit ka gjithashtu shumë muzikë – a kishte ndonjë ide themelore të njëjtë?

BT: E dini që struktura e Satantango vjen nga romani. I qëndruam besnik asaj strukture. Nuk ndryshuam romanin. Dhe shkrimtari shkroi 12 kapituj, 6 përpara dhe 6 më pas që janë struktura e tangos. Muzika është po ashtu e rëndësishme në këtë rast. Kemi një kompozitor me të cilin punojmë bashkë për më shumë se 15 vite. Është një mik i mire dhe gjithnjë i them “Të lutem krijo diçka” para se të nisim xhirimet. Dhe ai shkoi ne studion e tij dhe shkruan pjesë muzikore. Dhe e keni parasysh, në këtë film përdorim vetëm dy motive, të cilët i përdorëm gjatë xhirimeve. Si një personazh kryesor, muzika është gjithnjë e pranishme.

FD & MLC: Disa nga filmimet me binarë (shina) ishin ndër më kompleksët që kam parë. U realizuan me anë të një kamere të palëvizshme apo...?

BT: Kjo varet nga toka. Parapëlqej binarët, por nëse nuk mund t’i përdorim, atëherë duhet të përdorësh kamerën e palëvizshme.

FD & MLC: Ka një filmim shumë të gjatë me binarë të heroit dhe muzikantit që ecën përgjatë trotuarit, me pak dialog në fillim dhe fund por më tepër e heshtur, e cila ishte mjaft impresive.

BT: Ishte mbi binarë. 150 metra e gjatë.

FD & MLC: Përdorimi i erës ishte i mahnitshëm.

BT: Përdorëm një makinë ere. E dini, çdo gjë është artificiale. Është përkufizimi i artificiales.

FD & MLC: Si ndiheni kur njerëz si Susan Sontag vlerësojnë filmat tuaj si më të mirët e 10 apo 15 viteve të fundit?

BT: Është e rëndësishme. Duhet të them se është e rëndësishme. E keni parasysh, sepse kur punojmë jemi plotësisht vetëm. Përpiqemi për të gjetur para, përpiqemi për një gjë apo një tjetër, dhe xhirimi është gjithnjë me probleme. Duhet të gjesh zgjidhje për të përfunduar xhirimet e ditës dhe shumë gjëra ndodhin. Kur punon, nuk ke kohë të mendosh për spektatorin. Nuk ke mundësi sepse nuk ke kohë, nuk ke mundësi të mendosh për njerëzit që do të shohin filmin. Por, ju e dini, shpesh është gjëja më e rëndësishme. Prandaj ke nevojë për dikë.

FD & MLC: Që t’ju marrin në mbrojtje?

BT: Mendimi i të cilëve është i rëndësishëm. Ka ndoshta dhjetë njerëz nëpër botë dhe është e rëndësishme t’ja tregojmë filmin atyre. I themi “ju lutem shikoni këtë dhe na jepni opinionin tuaj.” S’mund ta imagjinojmë audiencën sepse është e madhe. Mijra e mijra njerëz dhe secili prej tyre ka background të ndryshëm kulturor, secili ka një background të ndryshëm social. Por secili ka shpirt dhe ndjenja dhe mund të prekim çdokënd, por s’mund të themi “Do ta bëjmë këtë film për gjithë audiencën” sepse nuk i njohim. Por njohim dhjetë njerëz të këndshëm dhe opinioni i tyre është shumë i rëndësishëm, dhe mendoj se një nga më të mirët është ai i Susan Sontag, sepse ajo ka pare çdo film dhe i pëlqejnë.. prandaj është i rëndësishëm opinioni i saj. Por ka edhe njerëz të tjerë të rëndësishëm.

FD & MLC: Si ecin filmat tuaj në Hungari? Kanë audiencë të madhe? Keni fituar çmime?

BT: Reputacioni ynë hungarez? Është në rregull. Na pëlqejnë. Jam një regjizor i njohur. Kemi fituar disa çmime, por gjithnjë është e çuditshme kur ndodh. Zyrtarisht nuk na pëlqen njeri. Jemi jashtë kulturës standarde. Shumë herë gjatë regjimit komunist mendonim “Në rregull, kemi problem me politikën”, por tani gjendja jonë është e njëjtë. Jemi jashtë sistemit zyrtar dhe jashtë kësaj *** industrie të vogël borgjeze filmi.

FD & MLC: Diku keni përmendur Pieter Breughel si një influencë. [piktor flamand i shek. 16-të]

BT: Na pëlqen shumë. I kemi parë pothuaj të gjitha pikturat e tij. Nëse kemi mundësi, shkojmë gjithnjë për t’i parë veprat e tij.

FD & MLC: A ka piktorë të tjerë nga të cilët jeni ndikuar?

BT: Piktorë? Jo. Brueghel na ka ndikuar shumë dhe disa vepra të hershme nga Bosch gjithashtu. Por gjithashtu admirojmë disa artistë rajonalë, por nuk jam i mire në kujtimin e emrave.

FD & MLC: Tarkovsky e përmend shumë Breughel. Tek “Pasqyra” (Zerkalo) ai rikrijon një nga pikturat e tij. A mendoni se ju ka influencuar?

BT: Jo. Nuk ka një lidhje direkte. Më pëlqejnë shumë disa nga filmat e Tarkovsky. Por jo të gjithë. Nuk më pëlqen çfarë realizoi jashtë Rusisë. Për ne mendoj se Rublyov ishte më i miri. Nga më të mirët. Dhe Stalker.

FD & MLC: Ju punoni shpesh në bardh e zi. Përse e parapëlqeni këtë?

BT: Ёshtë e thjeshtë. Nëse do që të bësh një film me ngjyra, dhe del jashtë në rrugë, dhe kërkon të krijosh atmosferën e duhur, duhet të pikturosh gjithë rrugën, sepse çdo shtëpi është e kuqe, blu, jeshile e kështu me rradhë. Dhe ti nuk ke ngjyra, ke vetëm një kaos ngjyrash. Për mua filmi me ngjyra është një lloj natyralizmi. Me bardh e zi mund ta bësh më stilistike, mund të mbash një distancë ndërmjet filmit dhe realitetit, gjë që është e rëndësishme.

FD & MLC: Sa filma me ngjyra keni realizuar?

BT: Kemi realizuar katër me ngjyra. Njëri ishte filmi ynë i dytë dhe pastaj filmi i katërt. Quhet Almanaku i rënies dhe xhiruam çdo skenë brenda një shtëpie. Ishte një histori e mbyllur në shtëpi.

FD & MLC: Pra ju e kontrolluat të gjithë setin e ngjyrave dhe gjithshka tjetër?

BT: Po, në mënyrë absolute. Përdorëm llampa ngjyrash dhe gjithshka ishte shumë artificiale. Por kur xhirojmë jashtë, nuk më pëlqen të përdor ngjyrat.

FD & MLC: Por kam lexuar se Cassavetes ju ka influencuar shumë në filmat e parë dhe vizualisht ai është shumë natyralistik.

BT: Po, e keni parasysh, nuk ka një lidhje direkte por më pëlqen shumë. Mendoj se ishte ideja e Jonathan Rosenbaum. Kjo është mania e tij. Jo, nuk kemi lidhje direkte. Më pëlqejnë shumë filmat e Cassavetes. E dini, kur bëra filmin e parë, ajo çka mund të shihej në kinema ishte plehrë, plot gënjeshtra. Dhe kjo është arsyeja pse vendosëm “Në rregull, do të filmojmë me 16mm, në bardh e zi dhe me aktorë joprofesionistë, njerëz të vërtetë, proletarë të vërtetë, pa dialog, vetëm pak improvizim, do të tregojmë thjesht se çfarë po ndodh në rrugë.” Dhe pastaj pashë disa filma nga Cassavetes dhe kjo ishte e mrekullueshme për mua. Po, më pëlqen shumë çfarë ka realizuar. Por nuk kam menduar kurrë për veprën e tij gjatë punës time. Por mendoj se ishte një nga regjizorët amerikanë më të rëndësishëm për ne…

FD & MLC: Çfarë mendimi keni për Angelopoulos me të cilin ju krahasojnë shpesh kritikët?

BT: Është përsëri e çuditshme. Kemi parë filmin e parë të tij rreth pesë vite më parë. Nuk e di përse. Nuk kemi patur mundësi t’i shihnim më parë. E dinim për to dhe kishim dëgjuar për të… dhe dinim gjithshka por s’kishim pare gjë!

FD & MLC: Ajo çfarë thatë për metodat tuaja të punës më kujton atë çfarë kam lexuar për mënyrën si ai punon.

BT: Por unë nuk e di si punon ai. Kemi parë vetëm dy apo tre nga filmat e tij. Dhe më pëlqen shumë filmi rreth atij grupit teatror. Më pëlqen shumë sepse ka një lëvizje të thjeshtë të kameras andej-këndej gjithnjë në 90 gradë. Mendoj se është një film shumë i mirë. Të tjerët janë më pak, por kemi parë vetëm disa nga filmat e tij. Nuk kemi të drejtë të themi diçka për të.

FD & MLC: Jeni duke punuar me diçka në këtë moment?

BT: Kemi një projekt të ri. Skenari është gati.

FD & MLC: A është po nga Laszlo Krasznahorkai?

BT: Jo, është e çuditshme. E njihni Georges Simenon? Pas Festivalit të filmit në New York na telefonoi një producent. Kërkon të punojë me ne. Dhe na dërgoi një skenar që ishte plot me budallëqe dhe nuk pranuam. Pasta jai pati një tjetër ide që po ashtu nuk e pranuam. Së fundi, ne i propozuam atij këtë tregim të shkurtër të Simenon. Titulli është Një burrë nga Londra. Dhe tani po punojmë për këtë projekt. Skenari është gati. Producenti amerikan hapi një kompani europjane në Danimarkë dhe u transferua nga New York në Copenhagen. Dhe do të fillojmë këtë projekt tani, të cilin shpresoj ta përfundojmë.

FD & MLC: Shpresojmë po ashtu. Faleminderit shumë!
© Fergus Daly, Janar 2001

Marrë nga Senses of Cinema

[kino]

[autori]

FD & MLC: Çfarë mendimi keni për Angelopoulos me të cilin ju krahasojnë shpesh kritikët?

BT: Është përsëri e çuditshme. Kemi parë filmin e parë të tij rreth pesë vite më parë. Nuk e di përse. Nuk kemi patur mundësi t’i shihnim më parë. E dinim për to dhe kishim dëgjuar për të… dhe dinim gjithshka por s’kishim pare gjë!

Edhe une çuditem po aq sa Béla Tarr ! Per mendimin tim, filmat e tij nuk kane te bejne fare me ato te Theo Angelopoulos-it, te pakten me ato te ketyre 10-15 viteve te fundit. Ndofta krahasimi vjen nga nje fare kontemplacioni (contemplation) qe mund te vihet ré ne filmat e tij. Por per mua, ne aspektin kinematografik, termi "film kontemplativ" eshte negativ, dhe ne shqip do te perkthehej "film qe vizualisht te merzit, te ben derr". Gje qe eshte krejt e pa vertete per filmat e Béla Tarr-it dhe per fat te keq, goxha e vertete per filmat e fundit te Theo Angelopoulos-it (më konkretisht,e kam fjalen per "To Vlemma tou Odyssea" ("Veshtrimi i Ulisit" ) dhe "Eternity and a Day" ("Perjetësi dhe nje ditë").

Ne filmat e Béla Tarr, ka nje tension te hatashem ne çdo plan filmik, edhe pse ne dukje kamera nuk leviz (ah kamera, a thua se eshte shpikur te levize !! ), ndersa ne ato dy filma te fundit qe permenda te grekut Théo Angelopoulos, te zë gjumi nga merzia.... .
Megjithate, personalisht NUK i kam pare filmat e hershem te tij, per te cilet thuhet se jane vertet te mire. Ndofta jo rastesisht dhe Tarr citon vetem filmat e pare te Angelopoulos-it

[kino]

Fatkeqesisht, s'kam ndjekur akoma nga Angelopoulos, por kam degjuar qe eshte i merzitshem. E megjithse kjo eshte nje goxha shtyse per mua, akoma s'jam bere mbare. Eternity and a day kam degjuar qe flet per nje femije shqiptar.
Mendoj se Tarr-i eshte nje nga regjizoret me te mire ne qarkullim. U habita kur pashe Almanac of the fall, dhe qe ishte shume i ndryshem nga filmat e tjere, sidomos nga treshja Damnation-Satantango-Werckmeister. Satantango madje mund te jete nder 10 filmat me te mire e shekullit te shkuar. Por ndoshta nuk merret shum parasysh, ngaqe ky eshte me teper se nje film. Satantango eshte nje kryeveper epike.