Arkeologjia kosovare

[fegi]

Ukshin Zajmi: Një rrugë antike e pastudiuar e Dardanisë


Një rrugë antike e pastudiuar e Dardanisë

Segmenti rrugor që lidhë Scupin me Ulpianën

Nga Ukshin Zajmi

Në këtë shkrim, do të mundohem që përmes gjurmëve që ruhen sot, por edhe përmes shkrimeve të autorëve të ndryshëm të vjetër, klasik dhe të tashëm, të dëshjmoj për një segment rrugor që ka lidhur Scupin me Ulpianën, qytete këto të Dardanisë. Nëpër Dardaninë antike të banuar me dardanët evropian kanë kaluar rrugë të ndryshme, të cilat kanë shërbyer, po sikur sot, për të bërë komunikim në mes të banorëve, për të levizur nëpër to në raste të mbrojtjeve dhe sulmeve të ndryshme, por edhe për të bartur mallra të ndryshme si në sferën e blerjes (importit) dhe të shitjes (eksportit), po edhe për të këmbyer prodhime të ndryshme. Këtë e dëshmoi zbulimi në vitin 1993 në Cezarën bregdetare (Palestinë), në një anije të përmbytur të gjashtë kallëpëve të aliazhit (lëgures) së aluminit. Në këtë kallëpe shkruan:

IMP DOMIT CAESARIS AVG GER MET

DARD SVB C CAL P.T CLO

CAES XXCCIICXXXCIII CAES CCXV

HIXXIV

Nga formula e këtij shkrimi: Met(alla) Dard(aniae), Met(alli) Dard (anici) apo të ngjajshme, dëshmohet se ky është prodhim nga Dardanija ballkanike, dhe se ky mall është eksportuar përmes rrugëve që kanë ekzistuar edhe ate përmes segmentit rrugor Ulpiana-Scupi-Tjessalonica[1].

Në bazë të te dhënave, edhe në kohët e vjetra rrugët ishin të kategorizuara, në rrugë të rendit të parë (via militaris apo via publica) dhe rrugë lokale (viae vicinales)[2]. Si rrugë via militaris apo via publica, në Dardani konsiderohet rruga Lissus-Naissus dhe ajo që lidhte Dubrovnikun (Raguza) me Shkupin (Scupi) dhe Selanikun (Thessalonica). Ekziston edhe një mendim tjetër se rrugë parësore ka qenë rruga Viminacium-Naissus-Scupi-Thessalonica, ndërsa segment i saj ishte segmenti i rrugës Naissus-Lissus, e cila tek stacioni apo udhëkryqi Vicianum (në afërsi të Ulpianës) është ndarë në drejtim të Lissus-it[3]. Se sa të vjetra janë këto rrugë, autorët antik nuk japin shumë të dhëna, por nga Polibi mësojmë për ekzistimin e rrugës Apollonia-Selanik në vitin 120 p.e.s . Më vonë rrugët i përmend edhe Staboni (i cili jetoj në periudhën 63 p.e.s-20 të e.s.). Nga kjo mund të kuptohet se këto rrugë kanë ekzistuar këtu edhe para pushtimit të romakëve dhe se janë projektuar dhe ndërtuar nga banorët vendor. Siç shihet, nga kjo, mund të kuptohet se Dardanija, falë pozitës së përshtatshme gjeografike ka qenë urë lidhëse në mes të perendimit dhe lindjes[4], por edhe pjesës kontinentale të Gadishullit ilirik me detin Adriatik.

Për ekzistencën e segmentit rrugës Ulpiana përkatësisht Veclanum-Scupi, na dëshmon një gur miliar i gjetur në fshatin Runjevë të Kaçanikut (CIL III 8158) i cili i është kushtuar Jupiterit nga vilicus-i Talion edhe ate për ruajtjen apo shpëtimin e mbretërve fatlum Septimija Severa dhe Mark Aurelija Antoninit dhe Nënës Tabora Julije Augustae[5]. Mëqe në shkrim nuk flitet për rolin e Talionit si vilicus (drejtues i pasurisë), mund të thuhet se Runjeva ka qenë një vend afër stationes vectigalis Illyrici dhe se vilic-ët kanë udhëhequr këto stacione, thot Sanader. Përndryshe ekziston për këtë edhe një mendim tjetër, se pirgu i gjetur në Runjevë dy kilometra në veriperendim të Kaçanikut i është kushtuar IOVI OPTIMO MAKSIMO, për shëndetin e impetarorit S.S. Karakalla si dhe për gruan e tij Julia Domna, të cilën e pranon si Mater Castrorum, në Konsulatin POMPEIANO dhe AVITO [6].

Foto. 1

Një dokument tjetër që dëshmon për ekzistencën e kësaj rruge është shkrimi i Jordanit, i cili veç tjerash thot: “Thiudimeri duke parë se sukseset e ndiqnin kudo, sulmoi Naisin, qytet i parë në Ilirik, kurse birin e tij Theodorihun, pasi i dha me vete komitët Astat dhe Iuvilia, e nisi nëpërmjet kështjellës së Herkulit për në Ulpianë. Posa arritën këtu, ata e nënshtruan menjëherë këtë, ashtu edhe Stobin, dhe pastaj u futën në shumë vende të tjera të Ilirikut, që më përpara nuk i kishin pushtuar dot.”[7]. Ndonëse Jordani shkroi këto në shekullin e pestë, kjo dëshmon se Ulpiana përmes Scupit ishte e lidhur edhe me Stobin (Shtipin) e prej këtu edhe me Selanikun.

Për ekzistencën e kësaj rruge dëshmojnë edhe sot disa toponime të cilat gjinden nëpër fshatrat e komunës së Kaçanikut, e që, nga këto toponime, por, edhe objekteve të tjera antike që gjënden këtu, supozohet se kjo rrugë nuk ka kaluar e tëra nëpër luginën e lumit Lepenc dhe Nerodime, por, se ajo ka kaluar nëpër pjesën kodrinore të rrjedhës së majtë të këtyre lumenjve. Për këtë në fshatin e sotëm Stagovë ekziston toponimi Drum, që don të thot rrugë, në Runjevë ekziston toponimi Udha e Rimit, në Llanisht kjo rrugë duhet të këtë kaluar në mes të Kalasë që gjendet në bregoren mbi Gurin e Shpuem dhe fshatit , ndërsa në fshatin tjetër Gjurgjedel, në katundin e poshtëm, ekziston toponimi Udha e Rimit, dhe sipas disa deklaratave të fshatarëve në këto pjesë janë gjetur edhe gurët më të cilat ka qenë e shtruar kjo rrugë. Pos që në Runjvë është gjetur pyrgu që këtë e dëshmon se këtu ka qenë stacioni i parë në rrugën Scupi-Ulpiana, supozohet se në Stagovë ka qenë një udhëkryq, në të cilin, me këtë rrugë është lidhur edhe një rrugë tjetër (kuptohet e rendit të dytë) e cila në veri-lindje drejton për në pjesën e Vitisë në Anamoravë dhe tjetri segment që çon në drejtimin jug-lindor, sepse në Sopot (ish-Soponicë)në lagjën e Tushëve, ekziston toponimi Sarajet e Karavaneve.

Nga e gjithë kjo që u tha, kuptohet se territori i Dradanisë ashtu si edhe sot Kosova, që në kohët e moçme ka pasë një pozitë të rëndësishme gjeostrategjike, sepse ka qenë vend ku janë kryqëzue rrugët që kanë lidhur lindjen me perendimin dhe pjesën bregdetare me ate kontinentale.

Foto.2

Për ekzistencën e këtyre rrugëve ka dëshmi nga autorët antik, e për këtë kanë shkruar edhe autorët e mëvonshëm, por me supozimin se këto rrugë kanë filluar të ngriten në shekullin e parë të erës sonë[8]) nuk mund të pajtohet, sepse, nëse këto rrugë janë renovuar në këtë kohë, ato kanë kaluar nëpër trasenë të cilën e kanë ngritur shumë kohë më parë banorët vendas dardanë, kurse romakët, pas pushtimit të këtyre trojeve, ato i kanë rregulluar për nevojat e tyre, por, sigurisht, me fuqinë vendase puntore. Këtë na e dëshmon edhe një gur i gjetur, kur është ngritur objekti i gëlqerorës në Kaçanik, e që supozohet se ishte një gur kufitar i shekullit të III p.e.r. e që sot ruhet në holin e shtëpisë së kulturës në këtë qytet.

Foto:3

Nga e gjithë kjo që u tha, mund të konstatohet se treva e Kaçanikut ka një vazhdueshmi që nga antika të populimit dhe se këndej pari ka kaluar një rrugë e interesit të gjërë për popullatën e asaj kohe, por që është vazhduar edhe deri në ditët e sotme. Terreni ka një pozitë të jashtëzakonshme strategjike, për çka dëshmojnë edhe shumë udhëpërshkrues si francezi Philip De Frence Kanaye, turku Evelija Çelebi e shumë të tjerë. Por, për të dalë në dritë të gjitha këto, lypset një përkushtim shumë më i madh i komunës së Kaçanikut, të Hanit të Elezit, të Ferizajit por edhe të institucioneve në nivel shteti, për të hartuar një projekt e për të nxjerrë në dritë këtë trase të kësaj rruge më rëndësi të madhe të trashëgimisë kulturore të Kosovës. Disa të dhëna që u shënuan më lartë dëshmojnë për ekzistencën e kësaj rruge, andaj investimit dhe hulumtimi e kishte zbardhë këtë të vërtetë. Arsyeshmëria e një investimi të tillë ka rëndësi të madhe ekonomike e kulturore, sepse me zbulimin e kësaj rruge dalin në shesh edhe shumë dëshmi të tjera arkeologjike dhe cytë zhvillimin e turizmit rural në këtë anë.

[1] .) Dushanić, Sllobodan: Prosopografske beleške o rudarstvu u Gornjoj Meziji, Starinar, LVI/2006, faqe 87

[2] .) Maksimović, Marica: Nalazi sa lokacije “Mali saborni hram” në Nish,, nga Libri “Nishi dhe Bizanti II”, faqe 207.

[3] .)Petrović,Vladimir P.: Novi miljokaz na rimskom putu Naissus-Lissus, Starinar nr.56, 2006, faqe 367.

[4].) Mirdita, Zef: Prisutnost orijentalnih kultova na podruċju Dardanije,VAMZ,3s.,XXXIV,2001 faqe 38

[5] .) Sanader, Mirjana: Vilicus-prilog poznavanja djelatnosti upravitelja imanja i drżavnog namještnika, Opvsc, archacol. Nr.19, 1995, faqe 102.

[6]. ) Ansient Illyrian: An Archaeological Exploration (ribotim), By Sir Arthur Evans, Bejtullah D. Destani, Hardcover, New York, teteor, 2007 faqe 174 -175

[7].) Jordanes:”Getica, De origine actibusque getarum Prejardhja dhe veprat e getëve), citim sipas: Ilirët dhe Iliria, të autorëve antik, botimet Toena, Tiranë, 2002, faqe. 472

[8] .)Hoxhaj, Enver: Buletini i Kosovë e Metohisë, nr.6/1961, faqe 123-130.

http://img690.imageshack.us/img690/7684/u1301.jpg

[fegi]

1.NEOLITHIC SCULPTURE 10TH-5TH MILL.BCE
Seated female idol. Terracotta From Predionica, Kosovo. Vinca-Plocnik Culture, Neolithic(5th mill. BCE). Height 18 cm Inv. 161

2.NEOLITHIC SCULPTURE 10TH-5TH MILL.BCE
Seated female figure, terracotta. From Barilievo, Kosovo. Vinca-Plocnik Culture, Neolithic (5th mill. BCE). Height 18 cm Inv. BA-001

linku me shume fotografi arkeologjike ne bote.

http://www.lessing-photo.com/search....THIC&p=5&ipp=6

[fegi]

http://img715.imageshack.us/img715/9886/skanna0005.jpg

[fegi]

Fshati Kabash i Prizrenit është vendbanim i vjetër. Shtrihet mbi gërmadhat e një kompleksi të lashtë arkeologjik nga periudhat e lashta. Kontinuiteti morfologjik dhe arkitektonik i këtij vendbanimi ka vazhduar edhe në periudhat e më vonshme historike, në antikë, mesjetë, e deri në ditët e sotme. Ky vendbanim daton nga lashtësia dhe ka qenë i banuar me popullatë autoktone ilire-dardane. Këtë e dëshmojnë gjetjet arkeologjike, si shpata, heshta, monedha, përkrenare ilire të periudhës romake, si dhe shumë monumente të lashta të kultit që janë gjetur në këtë lokalitet, ende të pa hulumtuar nga arkeologët. Se lokaliteti ka qenë i banuar me popullatë ilire-dardane, dëshmojnë edhe toponimet dhe mikrotoponimet.

Në fshat, themelet e
bazilikave
Toponimi Kabashi, Kabashë, Kabashët, që do të thotë territor, vend i pasur uji, kurse toponimi Korishë vjen nga fusha e gjerë pjellore rrëzë kodrave të Kabashit (korrishte), korrja e grurit, misrit dhe të lashtave të tjera. Edhe mikrotoponimet në këtë lokalitetit janë tërësisht shqiptare, si Boka, Fusha e Thatë, Ara e Hysenit, Curri i Haxhës, Guri i Keq, Ahishta, Mrizet, Firajë, Kodra e Madhe, Cukali, Gurishtë, Kalaishtë etj. Kabashi është fshat i thellë i zonës malore dhe që nga lashtësia ende gjenden themelet e bazilikave, objekteve të kultit, ku popullata e hershme dardane i ka kryer ritualet shpirtërore. Në fshatin malor, Kabash, ekziston manastiri i lashtë, manastiri i "Shën Pjetrit"�, që në popull njihet si "Kisha e Keqe"� e periudhës paleokristiane, shekullit IV-V pas lindjes së Krishtit, që edhe sot e kësaj dite ekzistojnë gjurmët e freskave të vjetra. Sipas gojëdhënës, thuhet se murgu shqiptar, Shën Pjetri, për të qëndruar sa më afër me perëndinë këtë monument kulti e ndërton në një shpellë guri në malet e larta të Kabashit. Mirëpo, këtë manastir të lashtë për qëllime të caktuara historiografia serbe e paraqet si manastir serb dhe emrin e Shën Pjetrit shqiptar e përshtat në "Sveti Petar"�. Në dokumentet serbe ky objekt fetar thuhet se i përket shekullit të XIV. Historiografia e falsifikuar serbe, të gjitha objektet e kultit, kishave e manastireve shqiptare të periudhës bizantine, i kthen dhe i evidenton në dokumentet si objekte serbe. Fshati Kabash ndahet në dy zona, në mëhallën e Gurit dhe mëhallën Zenelaj.

Kalaja e vjetër
Kur dihet fakti se e tërë zona e Kabashit është një kompleks i gjerë arkeologjik dhe historik, me bukuri të rralla natyrore, kërkesë e banorëve është që institucionet lokale - Komuna, dhe ato qendrore - Ministria e Transportit dhe Post-Telekomunikacionit, Ministria e Kulturës dhe Ministria për Mbrojtjen e Ambientit të investojnë në këtë lokalitet historik e arkeologjik dhe Kabashin ta shndërrojnë në një zonë të bukur turistike. Buzë rrugës që shkon në mëhallën Zenelaj, në kodër mbi fshatin Korishë, gjendet Kalaja e Vjetër, që nga hulumtimet e para arkeologjike në vitin 2002 janë gjetur themelet e një bazilike të periudhës paleokrstiane, kurse në afërsi të Kalasë, një vendbanim i lashtë 1200 vjet para lindjes së Krishtit. Në Kabash gjendet edhe manastiri i "Shën Markut"�, ku në vitin 1913 pushtuesit serbë kanë masakruar mbi 100 persona popullatë civile të Kabashit. Në Kabash gjendet edhe përmendorja e luftëtarëve të lirisë së luftës së fundit të UÇK-së, që ranë në luftë me forcat armike serbe për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Ia vlen që Kabashi të shndërrohet në një zonë të mbrojtur turistike.
Rr. REXHAJ

[fegi]

Beogradi t’i kthejë eksponatet e Kosovës
Ekspozitat e ndryshme, kryevlerat e artit dhe eksponatet e ndryshme arkeologjike në Muzeun e Kosovës, bëjnë që brenda një viti atë ta vizitojnë rreth 60 mijë qytetarë të ndryshëm nga vendi dhe bota.
Drejtuesit e këtij institucioni thonë se muzeu ofron mundësi të shumta që vizitorët vendorë dhe ata ndërkombëtarë të dinë më shumë për të kaluarën e lashtë të Kosovës.
Sali Arifi është njëri nga vizitorët e këtij muzeu. Ai thotë se shpeshherë e viziton këtë institucion, duke treguar se sheh eksponate shumë interesante.
”Muzeun e vizitoj shumë shpesh. Sa herë që ka ekspozita jam i rregullt. Më pëlqen shumë. Do të kisha veçuar gjëra shumë interesante të arkeologjisë, gjëra shumë të lashta dhe me vlerë, pastaj ekspozita tematike etj.”, tregon Arifi.
Arbër Hadri, drejtor i Muzeut të Kosovës, thotë se përpos eksponateve të ekspozuara, këtij muzeu i mungojnë edhe 676 eksponate arkeologjike dhe 571 eksponate etnologjike, që gjenden në Beograd, të cilat janë rrëmbyer gjatë luftës dhe nuk janë kthyer më.
Zoti Hadri shpreh shqetësimin e tij lidhur me vonesat që këto eksponate ende gjenden në Serbi, derisa shton se është arritur që vetëm Hyjnesha në Fron të kthehet nga Beogradi në vitin 2002.
”Është kthyer vetëm Hyjnesha në Fron, në vitin 2002. Kemi bërë kërkesa të pareshtura në kontekstin e negociatave që ka pasur Kosova me Serbinë në Vjenë dhe kjo ka hyrë në Pakon e Ahtisarit, që këto eksponate duhet të kthehen dhe presim që të hiqet petku politik, sa i përket trashëgimisë kulturore”, thekson Hadri.
Në anën tjetër, Haxhi Mehmetaj, arkeolog, njëherësh drejtor i Institutit të Monumenteve dhe Muzeut rajonal të Prishtinës, thotë se çështja e eksponateve është më shumë politike dhe kthimi i tyre duhet të bëhet sa më shpejtë që është e mundur, duke e marrë parasysh, siç thotë ai, vlerën e tyre kulturore dhe peshën që kanë ato eksponate.
”Në vitin 1999 është marrë thesari arkeologjik i Kosovës që tregon trashëgiminë arkeologjike që nga mijëvjeçari i shtatë para epokës sonë, e deri para epokës sonë të shekullit XII - XIII. Thuhet se janë 677 eksponate, por duhet pasur parasysh se aty është bërë përzgjedhja e eksponateve arkeologjike që nga periudha e neolitit, mijëvjeçarit të gjashtë-shtatë para Krishtit dhe ato eksponate prezantojnë kulturat tona dhe paraqesin vlera tipike nëpër shekuj”, thotë Mehmetaj.
Ndërkaq, zoti Hadri thotë se eksponatet që janë të ekspozuara në muze, janë shumë atraktive dhe datojnë nga periudha e neolitit, 6 mijë vjet para erës së re, derisa tregon se aty gjenden edhe gjëra nga bronzi e hekuri të periudhës dardane, të shekullit IV para erës së re.
Hadri shton se disa herë kanë marrë pjesë edhe në ekspozita ndërkombëtare, me eksponatet arkeologjike.
”Muzeu ka realizuar rreth 10 ekspozita muzeore. Në punën kërkimore realizojmë një sërë projektesh të natyrës arkeologjike në Kosovë, punës kërkimorë historike, artit, si dhe studimin e koleksionit. Si partner me muzeun e Londrës, kemi pasur bashkëpunim të mirë dhe kemi mbajtur ekspozitë atje. Tani jem në negociata dhe pritet të kemi një bashkëpunim me Muzeun arkeologjik të Francës në Paris, ku shpresojmë ta realizojmë edhe atje një ekspozitë”, shpjegon Hadri.
Ndërkaq, zoti Mehmetaj shpreh shqetësimin e tij duke thënë se që nga paslufta janë ndërmarrë shumë veprime që ky thesar që gjendet në Serbi, të kthehet në Kosovë, mirëpo kanë rezultuar pa sukses.
Sipas Mehmetajt, kjo çështje duhet të sensibilizohet edhe ndërkombëtarisht dhe t’u bëhet presion vendimmarrësve në Serbi, në mënyrë që eksponatet të kthehen në Muzeun e Kosovës, aty ku edhe e kanë vendin.
* * * * *
Përfaqësues të Muzeut të Kosovës kërkojnë kthimin e menjëhershëm të qindra eksponateve etnologjike e arkeologjike, të cilat, siç thonë ata, po mbahen peng nga Beogradi. Ata u bëjnë thirrje autoriteteve përgjegjëse në Serbi të zhvishen nga petku politik dhe të kthejnë prapa pjesë të trashëgimisë kulturore të Kosovës, ndërsa shfaqin shpresën se kjo çështje mund të zgjidhet në kuadër të dialogut të ardhshëm ndërmjet palës serbe e asaj kosovare.(rel)
Vidio linku.http://www.botasot.info/def.php?category=15&id=102686

[fegi]

Serbia ekspozon artefaktet që i plaçkiti në Kosovë
Serbia ka hapur ekspozitë me eksponatet etnografike të Kosovës, të cilat i kishte marrë dhunshëm në vitin 1999 dhe tash 12 vjet nuk pranon t’i kthejë. Muzeu Etnologjik i Beogradit është bërë nikoqir i veshjeve, gjësendeve dhe dekorimeve nga koleksioni prej 3 mijë artefaktesh të Kosovës në ekspozitën e hapur të martën në mbrëmje.
I ashtuquajturi Muzeu në Prishtinë - një institucion me seli në Beograd i themeluar pas luftës në Kosovë, ku u bart thesari arkeologjik që iu mor Kosovës - është bartësi i ekspozitës. "Trashëgimia etnografike nga fondusi i Muzeut në Prishtinë", është titulli i saj. Pos kësaj, për autoren e ekspozitës, Mina Darmanoviq, nuk është i diskutueshëm fakti që eksponatet janë të Serbisë. Me ekspozitën që ka hapur ajo thotë se ka përmbledhur "vetëm një pjesë të koleksionit të çmueshëm të Muzeut në Prishtinë nga 30 mijë eksponate të tjera të shtetit serb që kanë mbetur në Prishtinë". Në Muzeun Etnografik në Beograd prehen dy mijë eksponate etnografike dhe një mijë nga koleksioni arkeologjik.
Autorja e ekspozitës, atë çfarë ka ekspozuar e cilëson si "retrospektivë e vogël e një koleksioni të çmueshëm të Muzeut në Prishtinë. Më 1999, pikërisht me 3 mijë artefaktet e vjedhura nga Kosova ishte themeluar i ashtuquajturi Muzeu i Prishtinës në Beograd, i cili tash "pret" që t’i kthehen edhe 30 mijë artefakte të tjera që janë në Kosovë.
Mediet serbe kanë cituar autoren Dermanoviq, teksa ka falënderuar Ministrinë e Kulturës të Serbisë për mundësinë që u ka dhënë që këto artefakte të digjitalizohen dhe të shihen në botë.
Mirëpo, institucionet e Kosovës nuk kanë reaguar fare ndaj këtij akti provokues të Serbisë, që bëhet në prag të bisedimeve Kosovë-Serbi e që pritet që artefaktet të jenë nga temat e para që trajtohen, përkatësisht kthimi i tyre në Kosovë, prej ku janë vjedhur, apo plaçkitur në periudhën e okupimit të Kosovës nga Serbia.

[fegi]

Rrëfime për Kalanë e Pogragjës
Tefik Selimi
Kalaja është e pazbutur dhe e pahulumtuar gjer në fund. Ajo është sot e “gjallë” dhe ka vlera të jashtëzakonshme karshi kalave tjera që ekzistojnë vetëm si toponime
Kalaja e Pogragjës, sipas gojdhënave të këtij lokaliteti, është një monument shumë i vjetër. Në Kala thuhet se ekzistojnë brenda mure të ndryshme, shpella të ndryshme, koridore të ndryshme etj. Brenda kalasë qëndrojnë muret, dhe me gjasë se ka ekzistuar më herët njëfarë qyteti. Edhe fshati Pogragjë e ka marrë emrin sipas kësaj Kalaje. Kështu kjo gojëdhënë është bartur brez pas brezi. Nga afër Kalaja ka dukje të qartë. Ajo është e ndërtuar nga muri i trashë. Ky muri është prej gurve, ndërsa gurët janë forcuar e lidhur me anën e gëlqerës. Gurët e Kalasë, thonë, i kanë marrë mjeshtrit prej lumit Moravë e Binçit, aty afër. Këta gurë janë bartur dorë më dorë në maje të Kalasë. Pastaj tregohet sikur edhe për kalanë e Artanës legjenda, që babai e mbyt të birin me çekan për arsye që edhe i biri të mos e ketë fatin e tij, që krejt jetën ta kaloj rob duke ndërtuar mure në këtë kala.. Kjo është njëra nga gojdhënat e popullit të kësaj ane që flitet e përflitet për Kalanë e Pogragjes dhe “historinë” e saj. Për këtë kala janë bërë isa studime, apo shkrime. Sherafedin Kadriu, punëtor në Zyrën për Ruajtjen e Trashëgimisë Kulturore, në Gjilan, ai në një shënim të tij ka shkruar këto fjalë: “Kalaja e Pogragjës e identifikon fshatin për vjetërsinë shekullore. Ajo (Kalaja) ndodhet në perëndim të Pogragjës ngritur në një kodër në anën e djathtë të rrjedhës së Moravës. I takon periudhës antike. Është një prej toponimeve që gjendet në listën e gjatë të shkrimtarit bizantin Prokopit të shekullit VI (Procopius, De aedeficiis IV 43). Kalaja e Pogragjës është e vetmja në komunën e Gjilanit që nuk është dëmtuar e tëra. Pirgu i Kalasë e ka formën e një katërkëndshi me gjatësi prej 13m. Në veri dhe jug gjatësia e mureve nuk është më shumë se një metër. Ndërsa, se sa ishte lartësia e pirgut të Kalasë, vetëm mund të supozohet ose do duhej të vijë në ndihmë analogjia. Muri i mbetur është i gjerë 1.8 m, ndërsa i gjatë 9 m. Kalaja është e ndërtuar me gurë dhe rrallë ndonjë tullë. Lidhja e gurëve ësht bërë me gëlaqere të papërpnuar. Hidhej në dorë gëlqere pluhur, pastaj ujë, kur gëlqerja shkrihej në temperaturë vluese, murohej rreshti i murit tjetër”. Mandej, ai shton: “Kalaja është e rrethuar me tri mure. Muri i parë është larg nga pirgu 14 m, ndërsa largësia në mes të murit të parë rrethues dhe të dytë 41 m.”Ndërsa, kodra që ekziston kalaja e Pogragjës është shumë karakteristike. Thonë se, prej kësaj Kalaje lart shihen kalatë tjera, si ajo e Artanës, Prishtinë etj. Kjo “gjë” na dëshmon se Kalatë kanë pasur lidhje mes veti. Bile, si shton Y. Latifi, arsimtar, -“me hyp lart, atje në maje Kalaje, shihet shumë larg e më larg. Maje, ky vend, ku sot gjendet Kalaja, kalojnë lumenjtë: Moravë e Binçit dhe Llapushnik. Reka (lumi) Llapushnik rrjedh nga dy lumenj nga Presheva. Bile, këta dy lumenj takohen bashkë dhe mu te Morava, ku formojnë vendin që quhet “Goven”. Goven do të thotë, vend i thellë me ujë. Të shtojmë edhe këtë se, para 25 vjetësh apo më tepër, këtu në këto male e kodra, kanë ardhur ekspertë nga Beogradi për të bërë hulumtime. Pas disa ditësh hulumtimi, kanë marrë diçka dhe kanë ikur.
Po edhe Ukshin Zajmi, gazetar, për Kalanë e Pograxhës, shton: “Në popull flitet një legjendë se, njerëzit duke kalur natën prej Gjilanit për Pogragjë, atyre u ka diftua një pamje e një vajze. Ajo u ka dalë para syve të tyre duke i krehur flokët te vendi i quajtur “Goven”. Sipas të gjitha gjasave, këtu duhet të ketë qenë një daljen nëntokësore e mëshehtë, nga e cila banorët e brendshëms të Kalasë janë furnizuar me ujë nga Morava. Thonë, se atyre mund t’u këtë dalë ndonjë shpezë apo dicka tjetër, por njerëzve, nga frika, u është dukur si ndonjë vajzë “hyri” (e bukura e dheut) apo dicka tjetër. Mandej, Kalaja ka tri mure. Më duket se në murin e dytë, si shton U. Zajmi, ekziston një guri i bardhë, nga i cili buron ujë pa u ndalë. Dhe, atë ujë banorët e vjetër e kanë shfrytëzuar si një “mehlem” (ilaç), për gratë të cilat nuk kanë pasur tambël (qumsh) për t’i ushqyer fëmijët e vegjël. Dhe, e dhëna tjetër flet se, kur e kanë rrethuar armiqt e kohës Kalanë për të hyrë brenda, ata se kanë ditur derën e hyrjes. Por, aty qëllon një plakë, e cila u tregon dhe nga ai moment ajo pushtohet nga armiqtë e kohës.” Kalaja është e pazbulur dhe e pahulumtuar gjer në fund. Ajo është sot e “gjallë” dhe ka vlera të jashtëzakonshme karshi kalave tjera që ekzistojnë vetëm si toponime si ajo e Resulës në Pidiq, Kalaja e Zhegrës (e Kurexhajve), e Mireshit dhe ajo e Sllakovcit.

[fegi]

Gjurmëve të lashtësisë sonë
Qamil S. Llashtica, Toronto
Një vend gërmim i ardhshëm arkeologjik
Hasan F.Salihu nga Banulla e Lipanit kishte vendosur ta hiqte një shtresë zall nga ara e tij te Mullini i Begut apo-Livadhi i Thatë. Ai para nja 20 vjetësh me djemtë e tij iu përvesh punës për ta heq këtë shtresë zall që po e pengonte rritjen e prodhimeve të tij, s’ka dyshim se fjala ishte për shtratin antik të lumit lokal që vjen nga ana e lindjes. Sipas fjalëve të Faikut, djalit të Hasanit i cili jeton këtu dhe po këto fjalë m’i pat thanë edhe plaku Hasan kur i erdh shtegu me u takue me ta, gjatë punës ata hasën në shumë gjësende me vlerë arkeologjike. Gjetën mjaft fragmente keramike madje edhe gjësende të tëra e të padëmtuara enësh; si shtamba, kupa, vegsha, qypa, vorba, etj. dhe duke mos ua ditë rëndësinë asgjë nuk është ruajtur. Për të gjitha ato që i gjetën, mundoheshin ta dinin së përse janë përdorur apo çka nevojiteshin ato në atë kohë. Shumë më bëri përshtypje fakti se për disa gjësende as që kishin idenë se për çka mund të ishin përdorur, mbetet të mendojmë mbase ato kanë qenë objekte kulti, stolie, dekorimi, etj. Shpresojmë se ky shkrim do t’i bie në sy dikujt nga Instituti Arkeologjik i Kosovës dhe se pa humbur kohë t’i dërgojnë njerëzit e tyne në Banullë dhe që së paku të përcaktohet lokacioni dhe që në nji të ardhme, shpresojmë jo të largët, të futet në plan për gërrmim vazhdimësia e këtij shtrati. Jam shumë i bindun se me këtë rast arkeologët tanë të nderuem do të kenë kënaqësine të befasohen nga objektet që sigurisht do të gjenden aty dhe kështu do të pasunohen kthinat e Muzeut Arkeologjik të Prishtinës dhe shkenca arkeologjike në përgjithësi.

[fegi]

Hyjnesha në fron është një statujë balte e mbretëreshës Dardane që besohet të jetë punuar rreth vitit 3500 p.e.s. e gjetur në rrethinën e Prishtinës. Ajo është një simbol i rëndësishëm për shumë njerëz dhe institucione të Kosovës. Është bërë emblemë e qytetit të Prishtinës, vulave të shumta, madje është edhe statuja e ndarjes së çmimeve nëpër festivale të ndryshme. Por, ajo vazhdon të jete e vetmuar edhe pse nuk është e vetmja.

Koleksioni kryesor arkeologjik dhe etnologjik i Kosovës, i përbërë nga 676 eksponate arkeologjike dhe 571 eksponate etnologjike vazhdon t’i mungojë Kosovës. Aktualisht koleksioni mbahet në Beograd derisa kthimi i tij në muzetë e Kosovës vazhdon të mbahet peng nga politika.

Kjo pasuri e madhe e Trashëgimisë Kulturore të Kosovës është marrë hua nga muzetë e Kosovës për ekspozim të përkohshëm në Beograd, me qëllim të organizimit të ekspozitave “Thesari Arkeologjik i Kosovës” shkurt-mars 1999 dhe “Thesari Etnologjik i Kosovës” më 1998.

Këto dy ekspozita të përkohshme janë realizuar në bazë të marrëveshjes për ekspozim të përkohshëm ndërmjet dy institucioneve kulturore të Muzeut të Kosovës, pronarit të ligjshëm të tyre, atëherë nën administrimin e dhunshëm serb dhe huazuesit të Galerisë së Arteve të Akademisë së Shkencave, respektivisht Muzeut Popullor dhe Muzeut Etnologjik në Beograd.

Pas intervenimit të NATO-s koleksioni është vendosur në depot e Muzeut Popullor të Beogradit, dhe të Muzeut Etnologjik. Hyjnesha ka nëntë vite që ka mbetur e vetmuar. Ajo u kthye në Kosovë në vitin 2002 nga PSSP-ja gjermani Michael Steiner.

Rëndësia e artefakteve të trashëgimisë kulturore të Kosovës sipas arkeologut Naser Ferri, është e jashtëzakonshme nga dy aspekte. “E para është që Kosovës i janë plaçkitur artefaktet që dëshmojnë vazhdimësinë e kulturës autoktone gjatë periudhave të ndryshme që nga parahistoria, përmes antikës e mesjetës e deri në kohët moderne, ndërsa nga ana tjetër keqpërdorimi i këtyre artefakteve nga ana e serbëve të cilët i paraqesin si artefakte të kulturës së tyre për ta dëshmuar tezën e njohur "Kosova është djep i Serbisë", thotë Ferri.

Artefaktet nga Kosova që gjenden në Serbi, sipas tij, janë më shumë sesa deklarohet meqë flitet vetëm për artefaktet që janë "huazuar për një ekspozitë" pak para bombardimeve të NATO-s. Ferri thotë se mbesin pa u llogaritur artefaktet e jashtëzakonshme siç janë 477 monedha të tipit drahma ilire prej argjendi të prera (mes shekujve IV dhe II p.e.s.) në Apolloni e të gjetura në Çellopek të Pejës, ikona prej guri të hyjit Mithra të gjetur në Janjevë (sh. II të e.s.), skulptura në reliev të zonjës dardane nga Kllokoti (Vërbani), stolitë e argjendit nga varri princor i zbuluar në Banjë të Pejës (sh. VI p.e.s.) e shumë të tjera.

“Po ashtu nuk përmenden disa dhjetëra monumente mbivarrore (stela) dhe votive (altare) që janë marrë nga Kosova në vitet e tridhjeta të shekullit XX dhe janë dërguar në Shkup”, kujton arkeologu Ferri dhe shton se institucionet e Kosovës nuk merren sa duhet me kthimin e artefakteve.

Sipas Ferrit “edhe 12 vite pas plaçkitjes së fundit të artefakteve thesari arkeologjik akoma gjendet në Serbi. As kthimi "spektakular" i Hyjneshës në fron nuk është rezultat i angazhimit të institucioneve tona”. Hyjnesha në fron në Prishtinë është sjellë në Prishtinë në një kuti këpucësh nga Michael Steiner, atëherë administrator i Kosovës.

Muzeu i Kosovës është ai që ka përgjegjësi të plotë për Hyjneshën në fron dhe për artefaktet e tera që mungojnë. Drejtori i këtij institucioni, Arbër Hadri, thotë se “thesari arkeologjik dhe etnologjik i muzeve të Kosovës duhet të kthehet në shtëpinë e tyre në Kosovë. Kjo është domosdoshmëri edhe për kultivimin e qasjes pozitive ndaj trashëgimisë kulturore të Kosovës dhe specifikave të saj, ndaj një pjesë të së cilës serbët kanë interesa të veçantë”.

Hadri thekson se vendet në rajon duhet të japin një porosi të qartë që kultura dhe trashëgimia kulturore duhet të depolitizohet. “Kthimi i thesarit arkeologjik dhe etnologjik të Kosovës duhet të bëhet sa më shpejt për krijimin e klimës së mirëbesimit dhe pa paragjykime për trashëgiminë tonë të Kosovës, në mënyrë që të ulen tensionet dhe që me të vërtetë të përkujdesemi në formë profesionale për tërë trashëgiminë kulturore të Kosovës, pa asnjë konotacion politik”, thotë ai.

Për Enver Rexhën, drejtor i Institutit Arkeologjik, me kthimin e artefakteve duhet të merret Muzeu i Kosovës. “Ata i kanë numrat e saktë të tyre dhe dinë se cilat janë etnologjike, e cilat arkeologjike. Ne si institucion arkeologjik nuk kemi të drejtë të flasim për to, ne nuk jemi në atë ngjarje, në njëfarë forme nuk jemi as përgjegjës, përgjegjësia është e institucionit ku janë marrë”.

Ministri i Kulturës, Memli Krasniqi, po ashtu mban shpresa nga bisedimet Kosovë-Serbi. Ai thotë se “ne besojmë që gjatë procesit të dialogut do të vijë një moment kur do të bisedohet edhe për to, dhe këto artefakte të kthehen në Kosovë”. Si gjithmonë, fajin e ka Serbia e cila sipas Krasniqit nuk po tregon vullnet për kthimin e artefakteve.

Deri në kthimin e plotë të artefakteve të vjedhura, do kalojë edhe shumë kohë, kurse Hyjnesha në Fron të qëndrojë e vetme duke zbukuruar emblemën e qytetit të Prishtinës dhe duke mbushur raftet e shitoreve të suvenireve.
Gresa Kraja | 02-04-2011

[fegi]

1. lloj Statu e gjetur ne Prishtin 5 mijavjeqarin para.e.son.
2.Figur Kentauri e gjetur ne Zveqan ne Iber 5 mijavjeqarin para eres son.
(te ngjajshme me kulturen Vinqes afer Beogradit)

[fegi]

“Motelit Romak” afër Prizrenit në dorë të ekspertëve ndërkombëtarë
Publikuar: Sot, më 06 prill 2011

Prishtinë, 6 prill - “Moteli Romak” - i zbuluar në qershorin e vitit të kaluar dhe i mbuluar në dhjetor të po atij viti - është në pritje të ekspertëve ndërkombëtarë. Pas hallakamës që ishte bërë për të mbrojtur këtë lokalitet, në janar të këtij viti ishte marrë vendimi që të formohej një komision ekspertësh që do të hartohej një raport i detajuar për dëmet e shkaktuara nga kompania ndërtuese e autostradës, e cila e kishte mbuluar me zhavorr lokalitetin arkeologjik në Poslishtë, afër Prizrenit.
Por komisioni i paraparë të ketë në përbërje një përfaqësues nga Ministria e Kulturës, Rinisë e Sporteve, një nga Ministria e Transportit me vendim të së cilës ishte mbuluar lokaliteti, një nga Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Kulturore dhe tre ekspertë të arkeologjisë, nuk është formuar kurrë.
Kjo, sherri i kërkesës së KKTK-së që dy nga tre ekspertët të jenë ndërkombëtarë. Dy ekspertëve ndërkombëtarë të arkeologjisë tash tre muaj nuk u janë bërë punët që të vijnë në Kosovë për të hulumtuar një lokalitet që i takon periudhës romake, përkatësisht shekujve II-IV.
Përderisa Ministria e Kulturës nuk ka komentuar asgjë, Xhejlane Hoxha, drejtoreshë ekzekutive e KKTK-së, ka thënë se një raport për gjendjen e lokalitetit nuk mund të bëhet pa eksperiencën ndërkombëtare. Për arkeologët vendorë një arsyetim i tillë është absurd.
Xhejlane Hoxha, e cila është caktuar ta përfaqësojë KKTK-në në komisionin e “Postlishtës”, thotë se ai asnjëherë nuk është formuar.
“Arsyeja ka qenë se ne si këshill kemi kërkuar që një ekspert i arkeologjisë të jetë nga Kosova, një me përvojë rajonale dhe një ndërkombëtare. Ai nga rajoni ka qenë nga Shqipëria, ndërsa tjetri ka qenë nga Sllovenia”, ka thënë Hoxha.
E këtyre të dyve nuk u janë bërë punët që të vijnë në Kosovë.
“Ata nuk kanë mundur të vijnë në Kosovë për shkak të agjendës së tyre të ngarkuar. Për probleme të tjera nuk e di nëse ka, pse nuk është funksionalizuar ky komision”, ka theksuar Hoxha.
“Ai nga Sllovenia ka thënë se do të vijë në fund të muajit prill”, ka shtuar ajo.
Por pohimi i Hoxhës, sipas së cilës përvoja ndërkombëtare është e gjithsesi e nevojshme që të përgatitet një raport i mirë detajuar, është kundërshtuar nga i pari i arkeologëve kosovarë.
Enver Rexhaj, drejtor i Institutit Arkeologjik të Kosovës, përpos që konsideron se janë lënë anash në “rastin Postlishtës”, thotë se IAK-u ka kapacitet të mjaftueshëm për këtë hulumtim.
“Arkeologët që janë në Institutit janë të doktoruar në Evropë. Kemi arkeologë të mjaftueshëm për të vlerësuar në fushën e arkeologjisë”, ka thënë Rexhaj. Sipas tij, për Postlishtën nuk ka nevojë që të priten dy ndërkombëtarë.
“Nuk kemi nevojë të presim, sepse është çështje e arkeologëve vendorë. Edhe nuk është çështje që duhet të vlerësohet nga ndërkombëtarët, por nga vendorët”, ka theksuar Hoxha.
Për Haxhi Mehmetajn, drejtor i Institutit të Monumenteve Kulturore dhe Muzeut Rajonal të Prishtinës, ky arsyetim është për turp.
“Kjo është marrëzi e llojit të vet”, ka thënë ai shkurt.
Sipas tij, përpos që pritja e tyre është banale, kjo tregon edhe për një injorim të ekspertëve vendorë.
“Ky është zhvleftësim i punës së arkeologëve vendorë”, ka theksuar ai.
Anash dhe pa informacion se çfarë mund të ketë ndodhur në Postlishtë është edhe arkeologu Shafi Gashi, i cili ka punuar për muaj të tërë në zbulimin e tij.
“Prej janarit na është thënë që do të merret një komision me Postlishtën dhe unë kam hequr dorë”, ka thënë ai shkurt, duke mos dashur të komentojë gjendjen e tanishme të lokalitetit.
“Nuk e di”, ka thënë ai prerazi.
Gazeta në ditët e para të këtij viti kishte raportuar për siç ishte thënë shkatërrimin e lokalitetit të Postlishtës në Prizren, që është në aksin e autostradës Morinë-Merdar. Kompania ndërtuese e autostradës, “Bechetel&Enka” kishte mbuluar me zhavorr lokalitetin me një vendim të Ministrisë së Transporteve, e cila kishte thënë që këtë vendim e ka marrë duke u bazuar në një raport të Institutit Arkeologjik të Kosovës. Ky i fundit e kishte mohuar se ka rekomanduar mbulimin duke thënë se krejt ajo çfarë ka kërkuar ka qenë ndërtimi i disa mureve mbrojtëse. Pas kësaj MKRS-ja kishte paralajmëruar se nëse do të gjendet se fajtor është kompania, kjo çështje do të shkonte në gjykatë. Ky lajm kishte bërë që Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Kulturore të kërkonte një takim ndërmjet MKRS-së, Ministrisë së Transporteve dhe Këshillit. Pas takimit të mbajtur më 19 janar të këtij viti qe marrë vendim për formimin e një komisioni për Postlishtën për të nxjerrë dëmet dhe fajtorin. Pas kësaj të gjitha autoritete nuk kanë bërë asnjë hap në pritje të raportit.
Lokaliteti i Poslishtës ishte zbuluar pjesërisht në gusht të vitit të kaluar në trasenë e autostradës dhe ka gëlltitur me se 13 mijë e euro. IAK-u kishte paralajmëruar se në rast se lokaliteti duhet të rizbulohet, kjo do t’i kushtonte buxhetit të Kosovës mijëra euro.
Sipas arkeologëve, aty qenë zbuluar themelet e një objekti i përbërë nga një stacion rrugor, i cili ka shërbyer për qëndrim të karvanëve tregtarë, apo të luftëtarëve. Ai përbëhej nga disa vende të ndejës për njerëz dhe një stalle për kafshët udhëtuese, si dhe nga një termë apo banjë romake. Monumenti i takon periudhës romake, përkatësisht shekujve II-IV dhe ka qenë në shërbim të rrugës Naisum - Lissus (Nish - Lezhë), nga kanë kaluar karvanë të ndryshëm.
Arkeologët e kishin “pagëzuar” si “Motel Romak”.

[EuroStar1]

Mos germoni shum se po ju dalin edhe juve varreza Serbesh, se na dolen deri ne Tirane varrezat e Grekve dhe hajde gjeje se ku kemi jetuar ne Shqipet

[kutje]

Serbija e kishte bamur menjiher kish.Po shihet qe ashte vendi,per pike kontroli qe ashte pague ruga.Kurfare vlere nuk ka pore dikund afer duhet te jet ndonji qytet ose katund,ma i madhe.Kurgja tjeter vetem nji post ose ndrimi i kuajve.

[fegi]

Reshtan, 25 maj – Gërmimet arkeologjike në Reshtan të Therandës kanë rezultuar me gjetjen e një vendbanimi të periudhës së mesme dhe të vonë të Neolitit, shkruan sot “Koha Ditore”. Arkeologët kanë hasur në shumë elemente që dëshmojnë se kjo zonë ka qenë e populluar dhe mjaft e zhvilluar në këtë periudhë parahistorike.

Gërmimet arkeologjike të nisura muajin e kaluar nga Instituti Arkeologjik i Kosovës, në bashkëpunim me Universitetin e Prishtinës, atë të Tiranës dhe të Tetovës, kanë pasur karakter shpëtimi të këtyre vlerave arkeologjike, pasi që mu mbi këtë vend ka nisur të ndërtohet rruga Therandë-Studençan.
Udhëheqësi i gërmimeve në këtë lokacion, Shafi Gashi, nga Instituti Arkeologjik i Kosovës, ka bërë të ditur se kjo është një ndër qendrat më të mëdha të Neolitit të mesëm.
“Qëllimi është që në këtë pjesë të kryhet gërmimi me karakter shpëtimi dhe të njëjtën kohë të bëhet një kurs i studentëve të arkeologjisë, që të përfitojnë në aspektin metodik e shkencor”, ka thënë ai. Gashi ka bërë të ditur se gjer tani kanë arritur të evidencojnë tri horizonte të banimit, të Neolitit të mesëm dhe të vonë dhe shumë gjurmë arkeologjike të kësaj periudhe, me dysheme, vatra dhe me shumë objekte të lëvizshme.
“Synimi është që i gjithë materiali të analizohet dhe në fund të vitit me këtë do të botohet një monografi për vendbanimin parahistorik të Reshtanit”, ka bërë të ditur ai.
Adem Bunguri, specialist në Institutin e Arkeologjisë të Shqipërisë, ka theksuar se vendbanimi i Reshtanit ka qenë njëri nga më të rëndësishmit në parahistorinë e Kosovës dhe Ballkanit Qendror.
“Ky vendbanim në literaturën arkeologjike është bërë i njohur që në vitin 1979. Ka nisur fushata e gërmimit nga arkeologët serbë, në vitet 1967, megjithatë botimi i plotë i materialit nuk është realizuar”, ka potencuar ai.
Bunguri ka thënë se në Reshtan mbizotëron elementi apo komponenti kulturor Danilik apo adriatiko-mesdhetar. Sipas tij, një nga tiparet e kësaj kulture - përpos poçarisë të dekoruar me metoda dhe teknika të larmishme dekorative - janë edhe ritonet e kultit, të cilat i kushtoheshin kultit të gjallesës.
Sadat Baraliu, profesor në Universitetin e Prishtinës, ka bërë të ditur se Theranda është një ndër zonat më të pasura arkeologjike në territorin e Kosovës, por ka theksuar se regjimi i kaluar disa prej tyre i ka shkatërruar gjatë ndërtimit të vreshtave.
“Deri më tani gjurmët datojnë që në Neolitin e mesëm, që është pikërisht lokaliteti i Reshtanit. Gjithashtu kemi Hisarin, që është një territor shumështresor që ka vlera arkeologjike. Pastaj kemi Tumat e Shirokës, varreza të periudhës së hekurit. Por ato varreza gjatë ndërtimit të vreshtave të asaj kohe shumica janë shkatërruar. Pastaj kemi Hisarin e Kostercit, gjithashtu janë kryer gërmime vitin e kaluar. Aty kemi një kala të antikitetit të vonë. Gjithashtu kemi lokalitete të tjera që nuk është arritur të gërmohen, por janë evidencuar dhe shpresoj që në të ardhmen do të gërmohen”, ka thënë Baraliu.

[Dar_di]

Zbulime arkeologjike

Naser Shatrolli | 30-05-2011

Drejtori i Institutit të Arkeologjisë të Kosovës, Enver Rexha, për veprimtarinë e këtij instituti përgjatë vitit paraprak dhe këtij viti, ndër të tjera, shpjegon për disa hulumtime arkeologjike që janë bërë nga institucione të specializuara vendore në bashkëpunim me Institutin Arkeologjik të Frankfurtit.

Këto ndërmarrje institucionale kanë vazhduar me hulumtime arkeo-botanike (flora, fauna) të së kaluarës, ndërsa për peizazhet arkeologjike dhe gjeoarkeologjike, (formacioni e shtresave gjeologjike, veprimet njeri natyrë), e cila hyn kuadër të lashtësisë janë të angazhuar ekspertë nga Haidelbergu i Gjermanisë.

Hulumtimet e fundit janë zhvilluar nga ekspertët gjermanë si: Dr. Bubenzer, Dr. Felix Teichneir, pohoi Rexha. Sipas tij, ky projekt është vazhdim i punëve nga viti 2010, dhe rezultatet janë të kënaqshme. Njëra prej përparësive nga ky bashkëveprim i ndërsjellë është se janë mostrat për analiza, ku me metodën “Radiokarbon c14” do të vlerësohen datimet e sakta të së kaluarës ndërshekullore.

Rezultatet priten nga raportet shkencore të marra nga instituti gjerman. Po ashtu, në muajin mars të këtij viti janë zhvilluar hulumtime “survei arkeometalurgjike”, në prapatokën e Ulpianës, që kap një radius prej rreth 30 km. Në Shashkoc, Veletin, liqeni i Badovcit dhe deri tek lokaliteti Surçin i komunës së Ferizajt.

Pra të gjitha këto hulumtime janë zhvilluar nga institucionet vendore në bashkëpunim me Muzeun e Minierave Antike të Bochumit të Gjermanisë, (DAI) Franfurt am main. Shkencëtarët e këtij instituti si Dr. Gabriele Koerlin, Dr. Guntram Gasmann dhe Felix Teichner kanë bërë një punë të mirë. Ndërsa, nga stafi vendor kanë marrë pjesë Kemal Luci, Milot Berisha, dhe Enver Rexha.

Rezultatet janë evidente, për faktin se kanë arritur të gjejnë dëshmi materiale që lidhen me periudhën e epokës së metaleve (periudha e bronzit) që për trevën tonë janë shumë të veçanta dhe karakteristike, sqaron Rexha. Paraprakisht, me këto hulumtime është vërtetuar se xehetaria vendore është zhvilluar që nga kohët e hershme. Pra, ky projekt do të karakterizohet për marrjen e mostrave që do të zhvillohen më tutje në institucionet gjermane, për faktin se institucionet e Kosovës nuk i kanë këto mundësi teknologjike, pohon Rexha.

Incizimet gjeofizike janë bërë me metodën “Elektrorezistiviti” (aparatura më bashkëkohore për hulumtim). Këto hulumtime janë zhvilluar nga muaji mars 2011, në kuadër të institucioneve të lartpërmendura. Rezultatet e këtij bashkëpunimi janë dëshmitë nga parahistoria, antika, periudha romake, antikiteti i vonë, mesjetë e hershme dhe ajo e vonë, që nënkupton kontinuitetin e veprimtarisë dhe banimit në këto treva.

Veprimtaria e institutit arkeologjik karakterizohet edhe me gërmimet arkeologjike që janë duke u gërmuar në lokalitetin Reshtan Suharek, ku punimet po udhëhiqen nga Shafi Gashi, i cili vjen nga Instituti Arkeologjik i Kosovës dhe nga Prof. Dr. Adem Bunguri, Tiranë ku është bërë gjetja e një vendbanimi i kohës së Neolitit.

Punimet rreth këtij projekti kanë filluar në prill të këtij viti, dhe do të vazhdojnë edhe më tutje hulumtimet. Po ashtu, në këtë muaj, sipas Rexhës, kanë filluar gërmime arkeologjike në lokalitetin antik Zllatar të Ferizajt, të cilat do të zhvillohen nga Luan Gashi, arkeolog i Institutit Arkeologjik të Kosovës.

Po kështu gjatë muajit maj 2001 ky institut, në bashkëpunim me institutin rajonal të Prishtinës, me arkeolog Haxhi Mehmetaj, dhe në bashkëpunim me Agron Islamin dhe Klejdis Zguro, dy restauratorë të Institutit Kombëtar të Konservim-restaurimit të Shqipërisë, kanë zhvilluar veprime në lokalitetin Ulpiana, me qëllim të hartimit të projektit për konservim restaurim për lokalitetin e Ulpianës.

Pra, konkretisht do të ketë konservime në lokalitetin Ulpiana përgjatë këtij viti.

ZËRI

[fegi]

Dëshmi stralli për periudhën mezolitike
Publikuar: E diel 19 Qershor 2011,
Projekti për përpilimin e Hartës Arkeologjike të Kosovës ka dhënë rezultate, duke bërë të mundur pasje në një vizioni mbi vendbanime dhe lokalitete të vjetra kosovare. Një ndihmë të madhe në këtë drejtim ka dhënë Institutin Arkeologjik i Frankfurtit të Gjermanisë, i cili në bashkëpunim me Institutin Arkeologjik të Kosovës është duke bërë incizime të rëndësishme për të zbuluar vendndodhjen e lokaliteteve antike. Rezultat i Projektit të Hartës Arkeologjike dhe në veçanti i bashkëpunimit të Institutit gjerman dhe atij kosovar, gjatë vitit 2008, është zbuluar edhe një lokalitet antik në komunën e Ferizajt. Lokaliteti gjendet në fshatin Zllatar, në veri-lindje të Ferizajt, pjesë ku sot shtrihet Baza Amerikane “Bonstill”. Ky është një ndër territoret më të pasura arkeologjike në Kosovë. Një gjë të tillë e kanë bërë të ditur vetë drejtuesit dhe shkencëtarët e Institutit Arkeologjik të Kosovës. Në një prononcim për “Kosova Sot”, antropologu i IAP-së, Luan Gashi është shprehur se gjatë përnjohjes së fshatrave në komunën e Ferizajt, në kuadër të përpilimit së Hartës Arkeologjike të Kosovës, gjatë vitit 2008 në këtë fshat është një vendbanim parahistorik që i takon periudhës neolitike. “Me gjasë, bazuar në disa artefakte stralli, kemi edhe indikacione të periudhës mezolitike, periudhë shumë e rrallë dhe diskutabile”, ka pohuar Gashi. Në lokalitetin e përmendur, në një sipërfaqe rreth 2 km, sipas tij janë gjetur fragmente qeramike të kohës parahistorike si dhe gur e vegla stralli të periudhës antike. Po më 2008, në bashkëpunim me Institutin Arkeologjik të Frankfurtit, arkeologët kosovarë kanë incizuar një sipërfaqe prej 70 arë me gjeoradar, me ç’rast si rezultat është fituar një pamje grafike-magnetike me shumë struktura dhe anomali ovale të cilat rezultojnë me një vendbanim të periudhës neolitike me gjithë infrastrukturën siç janë, kasollet e banimit, punëtoritë etj. “Gjatë këtij viti, nga muaji mars, filluam disa gërmime-sondime me qëllim të identifikimit të hapësirës, vendbanimit dhe sqarimit të elementeve si shtrirja hapësinore e vendbanimit, përcaktimit kronologjik, kontinuitetit kohor, statusit të këtij vendbanimi, nivelit të zhvillimit dhe raportet me vendbanimet e kësaj periudhe”, ka thënë Gashi, duke shtuar se nga materiali i lëvizshëm arkeologjik zbuluar në gërmimet-sondazhet e ndërmarra dolën në dritë gjurmë banimi apo një vendbanimi të përkohshëm parahistorik në kontinuitet e që vazhdoi të jetë aktiv edhe gjatë Mesjetës. Sipas tij, një vend të vlefshëm në mesin e gjetjeve e zë qeramika. Nga pikëpamja e teknikes së punimit të qeramikës duhet theksuar punimi tipik i periudhës neolitike në rajon. “Qeramika e zbuluar këtu është shumë e fragmentuar dhe mjaft e dëmtuar dhe kryesisht i përket periudhave parahistorike (neolit, eneolit, duke mos e anashkaluar faktin e gjetjeve fragmentare që u takojnë periudhave të tjera si bronz, hekur e në disa raste antikë dhe Mesjetë e hershme”, ka thënë Luan Gashi, arkeolog-antropolog në Institutin Arkeologjik të Kosovës.

[fegi]

1. lloj Statu e gjetur ne Prishtin 5 mijavjeqarin para.e.son.
2.Figur Kentauri e gjetur ne Zveqan ne Iber 5 mijavjeqarin para eres son.
(te ngjajshme me kulturen Vinqes afer Beogradit)

1-Pamje e Zeusit ne kete statu

[fegi]

Shtyhet kthimi i eksponateve

Publikuar: 26.06.2011 -
Prishtinë, 26 qershor - Raundi i fundit i bisedimeve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit nuk pritet t’i sjellë në shtëpi, 1.247 artefaktet që mbahen tash e 13 vjet në Serbi, raporton KTV. Derisa pritet që në takimet e ardhshme ndërmjet dy shteteve të vendoset për kthimin, ministri Krasniqi është shprehur kritikë ndaj rrënuesve të objekteve kulturore dhe fetare.

[fegi]

Territori i Prishtinës ishte i banuar para 7000 vjetësh
Nga mr. Qazim Namani
Qyteti i Prishtinës në mileniume dhe shekuj (1)
Gjatë punimeve të rastit në qytet janë hasur gjurmë të qytetërimit që nga kultura e neolitit të vjetër: Kompleksi i spitalit të Prishtinës, Glladnica te Graçanica.
Prishtina shtrihet në mes të lumenjve të vegjël Prishtinës dhe Vëlleshës, që rrjedhin nga kodrinat xehetarie në anën perëndimore të malësisë së Gallapit. Në anën jugore dhe perëndimore Prishtina kufizohet me kodrina të vogla që lëshohen në tokat pjellore të Fushës së Kosovës. Lartësia mbidetare sillet prej 585m , 640, 670 dhe rreth 700 m lartësi mbidetare në disa lagje të qytetit.
Studimet shkencore për etimologjinë e emrit Prishtina ende nuk e kanë dhënë një përfundim të qëndrueshëm, por shumë studiues emrin e Prishtinës (Pristina castra) e shpjegojnë nga gjuhët e lashta indoevropiane, që ka kuptimin i lashtë, i fazës fillestare, diçka e vjetër. Territori i qytetit të Prishtinës ishte i banuar që para 7000 vijete. Gjatë punimeve të rastit në qytet janë hasur gjurmë të qytetërimit që nga kultura e neolitit të vjetër: Kompleksi i spitalit të Prishtinës, Glladnica te Graçanica. Kultura e neolitit të ri: te tjerrtorja, Bërrnica, Matiçani. Kultura materiale e bronzit: Fusha e Badocit, Bërrnica e Poshtme, Kolovica, Grashtica, Keqekolla. Periudha e hekurit: Badoc, Matiçan, Tauk-Bahçe, Shkolla normale. Periudha romake: Ulpiana, Grashtica, Siqeva, Keqekolla. Periudha Bizantine- mesjeta e hershme: Matiçani. Nëpër qytetin e Prishtinës kanë kaluar shumë rrugë të rëndësishme, rrugët që vinin nga Bosna, rruga Naissus-Lissus, nga Scupi etj. Sipas Tabula Peutingeriana, stacioni rrugor Viciano i rrugës Naissus-Lissus ka qenë ndërmjet fshatrave Uglar dhe Çakllavicë, në afërsi të Prishtinës.
Diku rreth 7 km në juglindje të Prishtinës gjendet qyteti i madh antik Ulpiana. Si duket, Ulpiana e rrënuar dhe e plaçkitur në mesjetën e hershme, ia lëshon rëndësinë Prishtinës si lokalitet në afërsi të saj. Tokat pjellore në Fushën e Kosovës dhe trevat minerare në malësinë e Gallapit, ndikuan në përparimin dhe zhvillimin e këtij vendbanimi.
Shkrimet e para deri më tani të publikuara për Prishtinën si toponim, janë nga një dokument të knezit kroat, Mutimirit, të vitit 892, ku thuhet se me pallat ka qenë edhe Prishtina si shpatëmbajtëse.
Nga literatura dhe dokumentet tjera arkivore, Prishtina përmendet nga kontaktet e para raguzane me Prishtinën që i gjejmë të shënuara në fund të viteve të shtatëdhjeta të shekullit XIII. Në këtë kohë bujari raguzan me origjinë shqiptare Gregorius Marini de Petrana (1253-1280) emërohet konsull në Bërskovë. Për të arritur në Bërskovë Gregorius M. De Petrana kalon ndër vende tjera edhe nëpër Prishtinë. Në një dokument të lëshuar nga Prishtina në vitin 1325, ju kërkohet targa e Shën Mitrit dubrovnikasve.
Shkrimet e perandori bizantin Johan Kontaguzeni në vitin 1342
Për Prishtinës ka shkruar edhe perandori bizantin Johan Kontaguzeni në vitin 1342, i cili një atë kohë ka dhënë disa të dhëna të rëndësishme për lokalitetin. Sipas shkrimeve të Johan Kontakuzenit thuhet se në Prishtinë ka pasur pallat me oda të mëdha, për tubime shtetërore, për procese gjyqësore, për solemnitete dhe gostitje. Prishtina e kishte edhe kalanë, të cilën e kishte rrënuar Sulltan Mutati I gjatë rrethimit të qytetit në vitin 1389. Këtë e pohon edhe Evlija Çelebiu në vitin 1662 kur shkruan se kalanë e Prishtinës të ndërtuar nga mbreti Millutin e rrënoi Sulltan Murati I pas hyrjes në Prishtinë. Sipas burimeve serbe pallatin e ka ndërtuar mbreti Millutini në mes të sahat kullës së sotme dhe xhamisë së çarshisë. Një qytetar gjatë bartjes së dheut pas hapjes së një themeli afër entit të statistikës dhe xhamisë së gurit (çarshisë), nga ky vend kishte bartur edhe disa gurë të mermertë. Gurët kanë plastikë gurore dhe të rrethuara me kanelyra dhe sipas ekspertëve janë të punuar në periudhën antike. Se a janë bartur nga Ulpiana apo ndonjë lokalitet tjetër mundë të vërtetohet vetëm pas vëzhgimit të gërmimeve për ndërtime në atë hapësirë. Bazuar nga të dhënat e cekura më lartë për vendin e ekzistimit të kalasë ndërmjet sahat kullës dhe xhamisë së çarshisë, mundë të pohojmë se këto të dhëna janë të vonshme pas ndërtimit të xhamisë dhe sahat kullës. Këtu kur bëhet fjalë për xhaminë e çarshisë duhet pasur parasysh xhamin e Llukaqit që ishte e ndërtuar te teatri, afër çarshisë së mbuluar të Prishtinës.
Sido që të jetë për vendin ku thuhet se ka ekzistuar kalaja e qytetit dëshmojnë edhe këta gurë të zbuluar që lënë të kuptohet se Prishtina e kishte kalanë e saj që nga periudha romake apo bizantine e hershme. Kjo mbetet të vërtetohet vetëm pas gërmimeve arkeologjike në këtë lokalitet.
Po ashtu gjatë bartjes së dheut nga ndërtimet në Prishtinë gjatë vitit 1997, është gjetur një bazament shtylle në të cilin janë të skalitura pranë njëri tjetrit simboli i kultit të diellit dhe kryqi. Vërehet se ky guri i punuar me llaç gëlqeror dhe i përzier edhe me qeramikë të bluar është ka edhe shenja të djegies çka lenë të kuptohet se kemi të bëjmë me një shtyllë të ndonjë objekti të kultit që përveç kryqit ka edhe simbole astrale të periudhës së paganizmit e i cili edhe është djegur. Vend gjetja e këtij guri nuk dihet por është gjetur i hedhur në greminën e hapur nga fabrika e tjegullave në Prishtinë. Gjetje e këtij guri është edhe një dëshmi tjetër për të besuar se Prishtina ishte vendbanim para mesjetar.
.Prishtina gjatë mesjetës u bë seli e rëndësishme
Prishtina gjatë mesjetës u bë seli e rëndësishme. Para betejës së Kosovës Prishtina ishte bërë kryeqytet i provincës dhe si i tillë mbeti edhe shumë kohë pas kësaj beteje.
Përveç ndërtimeve në Prishtinë në afërsi ndërtohet mbi themele të një kishe më të hershme, manastiri i Graçanicës, si monument i kulturës me rëndësi të veçantë.
Shihet se Prishtina me rrethinë në atë kohë kishte shumë monumente, dhe prania e këtyre monumenteve të kulturës siç është manastiri i Graçanicës, për nga vlerat artistike hynë në krijimtarinë më të përsosur të Evropës dhe Botës.
Për zhvillimin e Prishtinës flasin edhe faktet e vendosjes së tregtarëve të huaj edhe dubrovnikasve në vitin 1387. Po këtë vit dubrovnikasi Marko Zvizdic, i cili jetonte në Artanë, me vullnetin e tij me 9 nëntor 1387 ka dhënë 5 dukatë për mirëmbajtjen e kishës së Shën Marisë në Prishtinë. Kjo tregon se Prishtina ishte qendër e zhvilluar tregtare edhe para betejës së Kosovës. Përveç kishës së Zojës Mëri, në vitin 1421 në regjistra të këshillit të vogël raguzan, përmendet edhe një kishë tjetër pa emër.
Në Prishtinë në vitin 1426 e kishte edhe konsullatën dubrovnikase. Në Prishtinë, në shekujt XIV dhe XV, vepronin një numër i madh i tregtarëve dubrovnikas, të cilët bënin tregti me qytetet më të zhvilluara në rajon. Tregtarët dubrovnukas, gjenovas, hebrenj etj kryesisht merreshim me metale fisnike si ari argjend dhe gllamë. Pas pushtimit osman, në Prishtinë u ndërtuan disa objekte sakrale dhe profane të stilit oriental si xhami, hamame, teqe, tyrbe, shtëpi qytetare etj. Sipas regjistrimit të sanxhakut të Vushtrrisë nga viti 1477, Prishtina në këtë kohë i kishte 9 mëhallë, të cilat sipas emrave tregojnë se kishte vetëm popullsi të krishterë. Gjatë shekullit XV në kazanë e Prishtinës përfshiheshin disa xeherore të njohura për kohën. Në këtë kohë nga Prishtina kanë dalë edhe dijetar të shquar si Mesihi Prishtina i cili me veprat tij “Mesihi Divani” edhe pse e shkruar me vjersha në gjuhën turke ka vlera të mëdha letrare dhe historike. Mesehi Prishtina vdes në Bosnje në vitin 1512. Në shekullin e XV Prishtina i kishte gjithsejtë 20 lagje. (vijon

[fegi]

Prishtina u shkatërrua kur forcat serbe hynë në qytet më 1912
Nga mr. Qazim Namani
Qyteti i Prishtinës në mileniume dhe shekuj (2)
Gjatë mesjetës së vonë, në Prishtinë, kanë qëndruar dhe kanë shkruar shumë personalitete të njohura të kohës si; Jovan Kontaguzeni, mbreti hungarez Vlladisllavi II, Pjetër Bogdani, Haxhi Kallfa, Evlija Çelebiu etj. Pjetër Bogdani me origjinë shqiptare, kryeipeshkvi i Shkupit dhe Sofjes i raporton Vatikanit që Prishtina kishte 3000 shtëpi. Evlija Çelebiu shkruante në atë kohë për 2600 shtëpi të mëdha dhe të bukura duke veçuar sarajin e Allaj Begut dhe pallatin e gjyqit, dy hamamet e mëdha, mikpritjen dhe kulturën qytetare. Në Prishtinë ka 11 hane, ndër të cilët më me i njohuri në atë kohë ishte hani i Haxhi Beut. Bazuar në të dhënat në vitin 1689 që i jep Coronelli në “Iliricum”dhe në “Corso delli fiumi Drino e Boiana nella Dalmatia” në vitin 1689 Prishtina i kishte 4000 shtëpi. Në këtë kohë Prishtina i kishte 360 fshatra dhe një numër i tyre ishte djegur. Qyteti ka dy banja, njëra është banja e Fatihut në treg, e tjetra është banja e vjetër. Në një qoshe të banjës së Fatihut ekziston një shenjë, për këtë arsye kjo banjë quhet si e shenjtë dhe vizitohet shumë. Në Prishtinë ka 3000 dyqane që janë pak për këtë qytet, këtu ka rrush dhe dardha shumë të mira shkruajnë udhëpërshkruesit që e vizituan Prishtinën në shekullin e XVII.
Në vitin 1690 osmanët dhe tatarët dëmtuan rëndë vendni, veçanërisht rrethit të Prishtinës
Në vitin 1690 me ardhjen e osmanëve dhe tatarëve, pësoi rëndë krejt vendi, veçanërisht ai i rrethit të Prishtinës. Atje shumë katunde mbetën shkretë, shumicën e tyre i dogjën dhe i zhdukën turqit dhe tatarët. Prishtina u dobësua gjatë luftës austro-turke, kur Prishtina ishte bërë qendër e shtabit të gjeneralit austriak Pikolominit. Në mbarim të luftës austro-turke 1689-1690 trupat osmane dhe tatare hynë në Prishtinë dhe e bënë një hakmarrje të madhe ndaj shqiptarëve. Siç ka shkruar më vonë Gjergj Bogdani nipi i argjipeshkvit Pjetër Bogdani, edhe pse Pjetër Bogdani kishte vdekur dhe ishte varrosur, ai u zhvarros nga osmanët dhe u hodh si ushqim qenesh në mes të sheshit të Prishtinës. Prishtinën gjatë shekujve XVIII dhe XIX e kanë sunduar Gjinollët. Prishtinën e përmend edhe Feliks De Bozhur, sipas të cilit me 1812, Prishtina kishte dy panaire, të vjeshtës dhe të pranverës, ku merrnin pjesë shumë tregtarë nga lindja dhe perëndimi. N ë vitin 1822 rreth 3000 shqiptarë nga Kosova bënë përpjekje që të shkojnë në Stamboll për të kërkuar dorëheqjen e Maliq pashë Gjinollit i cili në atë kohë njihej si tiranik dhe e sundonte Prishtinën.
Në Prishtinë ishin të zhvilluara shumë zeje të lashta e ndër to ishte edhe zeja e hasrave. Përveç këtyre zejeve ishin të njohura edhe zejet e lëkur punuesve, kazangjijëve, punimi i enëve shtëpiake nga argjila dhe metalet, punimet e veshjeve tradicionale etj.
Prishtinës sot i mungon muzeu i qytetit, gjatë ndërtimeve në qytet nuk janë përcjellë gërmimet për hapjen e themeleve nga institucionet kompetente, andaj si rezultat i kësaj gjendje shumë eksponate të lëvizshme janë hedhur në gremina dhe janë mbuluar me dhe e mbeturina. Në vitin 1997 në greminën e fabrikës së tjegullave ku hidhej dheu gjatë gërmimeve në qytet janë gjetur edhe enë të emaluara me argentius-gllama. Reformat në Perandorinë Osmane filluan në vitin 1892 dhe komisioni i ri i reformave përbëhej nga persona të njohur dhe të respektuar me përkatësi shqiptare. Nga Prishtina ishte Danish Beu i cili më vonë u bë ministër i punëve të brendshme të Perandorisë.
Kryengritjet e Prishtinës në shekullin XIX
Në gjysmës e parë të korrikut të vitit 1844, ushtria turke në krye me serasqerin valiun e Rumelisë dhe Omer Pashën hynë në Prishtinë për ta shuar kryengritjen e shqiptarëve. Selia e serasqerit u bë Prishtina. Kryengritësit u tërhoqën në malet e Prishtinës. Omer Pasha i kishte deklaruar konsullit anglez se 7000 shqiptar kryengritës ishin tërhequr në malet afër Prishtinës. Osmanët bënin regjistrimin e myslimanëve të Prishtinës të cilët refuzonin të jepnin rekrut për nizam. Më 8 mars 1845 konsulli anglez në Selanik njoftoi se shqiptarët e rrethinës së Prishtinës nuk do të japin rekrut pa forcë. Nga plaçka që bënë ushtarët osman gjatë shuarjes së kësaj kryengritje u pasuruan shumë.
Konsulli austriak shkruan se kryengritësit shqiptar e pushtuan Prishtinën në Pranverën e vitit 1844. Prishtina ra në duar të kryengritësve në mars të vitit 1844, kur Abdyrrahman Pasha i Prishtinës u largua në Prizren te miku i vet Izet Mehmet Pasha. Izet Pasha i kishte dhënë 6000 njerëz për ta kthyer Andyrrahman Pashën në Prishtinë, por kryengritësit e ndalën këtë sulm dhe e mbanin në kontroll Prishtinën. Në Prishtinë, në qershor e gusht të vitit 1837 çdo ditë vdisnin nga mortaja 80-140 persona.Në vitin 1846 Maliq beu vendosi që të gjithë kryeparët e familjeve shqiptare katolike ti dërgoi në një vend të rrethuar në Prishtinë. Ë gjithë të burgosurit i futen në pranga të rënda në duar dhe në këmbë, me një zinxhirë të rëndë për mjedisi dhe të lidhur për një këmbe. Kjo ishte një peshë prej 40 okësh turke, përafërsisht 5o kg. Jashar Pasha i Prishtinës këta të burgosur i mbylli në një burg edhe më të rëndë dhe urdhëroi që në burg të lëshohet edhe uji. Këta të burgosur nga Prishtina u transferuan në Shkup dhe përmes Selanikut u dërguan në Azi të vogël.
Në Prishtinë janë kultivuar, lojëra fisnike në fushën e quajtur Poteçishtë. Këto gara janë organizuar çdo vit të ngjashme me hallkën e Sinjit-vetëm me një dallim në vend të hallkës është përdorur dorëza, të cilën kalorësit e kanë pasur për detyrë ta qëllojnë me shpatë, shigjetë ose topuz. Në Prishtinë janë mbajtur edhe bejlege (dyluftime) të ndryshme. Prishtinën e kapluan dy zjarre të mëdha më 1859 dhe 1863. Sipas banorit Gamer, Prishtina është qyteti më i madh që gjendet mes Selanikut dhe Sarajevës. .Në vitin 1874 selia e Vilajetit të Kosovës kalon në Prishtinë dhe 3 vite më vonë filloi të botohet revista në gjuhën turke “Kosova”. Në Prishtinë në vitin 1887 u hap konsullata serbe, dhe në vitin 1890 u vra konsulli serb Lluka Marinkoviq. Sipas Cvijiqit, Prishtina në fillim të shekullit XX kishte 4000 shtëpi.
Prishtina e kishte edhe çarshinë e vjetër të mbuluar. Nga monumentet publike në Prishtinë, veçohet objekti ku është sot Muzeu i Kosovës, objekti ku është vendosur Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Hamami i Madh, Kulla e Sahatit, Kompleksi i Emin Gjikut etj. Nga objektet sakrale veçohet xhamia e Çarshisë, Xhamia e madhe, Xhamija e Jashar Pashës etj. Në Prishtinë ekziston Teqja e Prishtinës dhe Kisha evangjeliste. Në periferi të Prishtinës , në fshatin Shkabaj ekziston tyrbja e vogël dhe në fshatin Mazgit është tyrbja e sulltan Muratit.
Sylejman Kylqe (studiues turk), shkruan se në telegramin e 29 mars 1910 është organizuar kryengritja prej 2000 vetë nga populli i kazave të Prishtinës dhe Vushtrrisë dhe i okupuan rrugët e Llapit dhe Gallapit duke i ftuar popullatën të ju bashkoheshin. Kryengritja ishte bërë për heqjen e taksës së otrovës (taks në administratën osmane).
Në telegramin e datës 19 prill 1910 njoftohet se para kryengritjes së Llapit dhe Gallapit, Jahja Efendiu nga Prishtina në dyqanin e Kafexhi Rifatit i ka varur në qafë një fletë kalendari pulës që një shqiptar po e sillte për ta shitur në tregun e Prishtinës, duke kërkuar taksë prej tij. (vijon)