Dublimet, Anglishtja dhe Zhvillimi Ekonomik

[liberal]

Dublimet, Anglishtja dhe Zhvillimi Ekonomik
Adri Nurellari
(botuar ne gazeten metropol)

Kohët e fundit vihen re përpjekje të mediave private shqiptare për të dubluar programe apo filma të prodhuar jashtë Shqipërise. Në pamje të parë kjo gjë mund të duket e dobishme pasi nxit lëvrimin e gjuhës shqipe në televizione, gjë që ka munguar edhe si pasojë e rënies së kinematografisë shqiptare gjatë dekadës së fundit.
Duke qënë të mësuar me televizionet italiane, fakti i dublimit na duket tejet natyral dhë nuk na duket cudi që kjo gjë të bëhet edhe në Shqipëri. Por unë besoj se ne duhet të matemi para se ta bëjmë traditë dublimin e filmave apo programeve të tjera audiovizive të huaja. Unë besoj se nuk duhet ti dublojmë filmat por të mjaftohemi më nëntitujt për dy arsye kryesore. Së pari për të ruajtur origjinalitetin e veprave artistike kinematografike dhe së dyti për të stimuluar zhvillimin ekonomik shqiptar nëpërmjet përhapjes së njohjes së anglishtes në shqipëri ( duke qënë se pjesa më e madhe e filmave dhe programeve janë origjinalisht në anglisht).
Tek shohim filmat e dubluar italisht dallojmë se zërat e Marlon Brando, Robert Redford dhe Paul Newman jane tepër të ngjashëm, ose më saktë janë të njëjtë pasi i përkasin një farë Giuseppe Rinaldi. Po kështu nuk kemi fatin që të dëgjojmë zërat origjinal të aktorëve Robert de Niro, Sylvester Stallone, Al Pacino dhe Dustin Hoffman por atë të dubluesit Ferruccio Amendola. Italia ka pasur arsye objektive për të dubluar filmat. Në fakt filmat u panë në vitet 20-të si mjete ideale për të përhapur një gjuhë standarte letrare në Italinë e fragmentuar nga dialektet e shumta. Mendohet se në atë periudhë më pak se ¼ e popullsisë e kuptonte tamam gjuhen letrare. Kjo bëri qe regjimi fashist ta ndalonte me ligj projektimin në vend te filmave ne gjuhë të huaj.
Mirëpo dublimi sjell në një farë mënyrë përdhosjen e veprave të kinematografisë. Prandaj edhe disa vende si ato Skandinave e kanë të ndaluar me ligj dublimin pasi besojnë se prek te drejtën e autorit për ta patur veprën të pacënuar. Kinematografia është një art dhe duhet trajtuar si i tillë. Unë mendoj se dublimi është njësoj sikur të merrnim një pikturë klasike dhe ti ndërronim ngjyrat ose sikur të merrnim skulpturën e një personi dhe ti ndërronim fytyrën. Për filmat nuk është e rëndësishme vetëm ana pamore por edhe ajo dëgjimore, pasi aktrimi nuk ka të bëj vetëm me paraqitjen, plastikën ose pantomimen por edhe me zerin. Sado që të përpiqen dubluesit, mospërkimi mes fjalëve që fliten dhe lëvizjeve të buzëve mbetet shumë i dukshëm dhe i sikletshëm. Admiruesve të filmave nuk iu jepet mundësia që të dëgjojne zërat origjinal te aktorëvë duke humbur kështu kënaqësinë e të dëgjuarit të nuancave dhe aksenteve vokale të të mëdhënjve të kinemasë. Vlera artistike e aktrimit të yjeve të kinemasë del në pah vetëm kur mund të shijojmë përdorimin simultan të zërit me gjestet dhe mimikën. Dëmi është akoma më i madh kur kujtojmë se dubluesit shpesh i duhet që të ndryshoj atë që personazhi i filmit thotë në mënyrë që të përshtasi fjalën e gjuhës vendase më lëvizjen e gojës së karakterit të filmit në një moment të caktuar.
E vetmja alternativë ndaj dublimeve janë nëntitujt, por mbrojtësit e dublimeve pretendojnë se leximi i nëntitijve është i mundimshëm dhe shkëput vëmendjen nga rrjedha e filmit. Mirëpo unë mendoj se duke u ushtruar, leximi i nëntitujve bëhet shprëhi dhe nuk terheq më vëmendjen. Bile ka studiues që thonë së në vendet ku nuk ka dublime por vëtëm nëntituj, njerëzit janë të prirur për të lexuar më shumë libra. Mua më pëlqen autenticiteti i një vepre dhe besoj se përdorimi i nëntitujve është e vemja mënyrë që kombinon kuptueshmërine e filmit me afrimitetin më të madh me origjinalin.
Përvecse dobisë që kanë nëntitujt në konservimin e vlerave artistike, duhet të cmojmë edhe dobine që do kenë në përhapjen e njohjes së gjuhës angleze. Duke patur parasysh që filmat anglofon janë mbizotërues të tregut botëror të kinematografisë është e kuptueshme që nëse do ti shikonim filmat origjinal e jo të dubluar në italisht apo shqip, ne do ta njihnim më masivisht anglishten. Dihet se shqiptarët sot kanë italishten si gjuhë të dytë falë televizioni. Hollanda dhe Skandinavia që vendosin vetëm nëntituj për cdo film dhe program televiziv, për të njëjtën arsye kanë anglishten sic kemi ne italishten.
Unë nuk dua të paragjykoj italishten, e cila është një gjuhë mjaft e bukur dhe e pasur, por dua të theksoj faktin që ne e flasim tashmë italishten dhe se dobia e saj praktike është shumë herë më e vogël se ajo e lingua franca të vërtetë, anglishtes.
Duke patur parasysh lidhjen që egziston mes zhvillimit social dhe komunikimit kuptojmë edhe problemin e madh qe sjell larmia e gjuhëve që fliten në botë për komunikimin dhë krijimin e marrëdhënieve të shëndosha. Ne e dimë gjithashtu që gjuha angleze, për shkak të faktorëve të ndryshëm historik është përdorur tashmë gjerësisht në gjithë botën si ura e artë që lidh njerëzit që i përkasin kombeve, racave apo feve të ndryshme. Anglishtja ka fituar një rol të pamatë në tregtinë ndërkombëtare, cështjet politike dhe rritjen kulturore. Zgjerimi i pandalueshëm i tregut ndërkombëtar lë të kuptojmë se që të zhvillojmë ekonominë shqiptare duhet të jemi sa më të përgatitur për të, dhe njohja masive e gjuhës angleze është një ndër hapat kryesore. Duke qënë gjuha kryesore e komunikimit ajo është e nevojshme edhe për qarkullimin dhe shkëmbimin e shpejtë të informacionit shkencor, artistik dhe kulturor.
Literatura që gjendet në anglisht është shumë e pasur dhe influencuese dhe mbledh përvojën e ardhur nga njerëz prej shumë vendesh. Anglishtja mes te tjerash gëzon edhe fatin që është një gjuhë me hapësirë të gjerë që lejon njrezit të shprehin lehtë krijimet dhe imagjinatën e tyre si dhe të komunikojnë me të tjerët në një mënyrë shumë efikase. Për më tepër zhvillimet kryesore shkencore në shekullin e njëzetë u arritën në vende anglofone si Britania dhe Amerika dhe për rrjedhoje anglishtja ka fituar në një farë mënyre të drejtën për tu konsideruar gjuha amtare e shkencës. Botimet anglisht nuk po përkthëhen më në gjuhen kombëtare as në vende me gjuhë të konsoliduar dhe të përhapur si Gjermania pasi pritet që komuniteti shkencor ta zotëroje tashmë këtë gjuhë. Për rrjedhojë zoterimi i gjuhës angleze jep mundësinë e shfrytëzimit të një gamë të gjerë burimesh dhe do të ndihmonte në rritjen cilësore të burimeve njerëzore në Shqiperi. Nuk është e rastit që kohëve të fundit vendet që thithin me shumë investime të drejtpërdrejta të huaja janë vendet ish koloni të Britanisë si India e Pakistani, ku anglishtja është si gjuhë zyrtare. Shumë biznese perëndimore, sidomos në sektorin ë shërbimeve (ku janë të angazhuar edhe shumica e shqiptarëve), është duke u transferuar në këto vende duke përfituar nga lehtësirat që ofrohen nga njohja e anglishtes. Psh. nëse në Britani i bëhet një telefonatë një operatori telefonik ka shumë gjasa që të komunikojë me një indian apo pakistanez, pasi ky biznes është transferuar pothuaj i gjithi nga Britania në gadishullin Indian. Favoret që krijon njohja e gjuhës angleze duhen shfrytëzuar edhe nga shqiptarët, prandaj duhet tju themi jo dublimeve italiane dhe shqiptare. Masivizimi i njohjës se anglishtes nga shqiptarët mund të bëhet lehte duke ditur që ne jemi një komb që kemi disi prirje për mësimin e gjuhëve të huaja.