Skënderbeu kishte një vajzë, quhej Vojsava?

[Albo]

Skënderbeu kishte një vajzë, quhej Vojsava?

Ilirian Gjika

Të “ndrydhur” në problemet e realitetit shqiptar një pjesë e konsiderueshme e studiuesve dhe historianëve tanë presin që edhe për epokën e Skënderbeut, ashtu si edhe për periudha të tjera të historisë së Shqipërisë, të dhënat dhe faktet e reja të publikohen vetëm prej të huajve dhe botimeve të tyre. Një gjë e tillë po ndodh rëndom jo vetëm për dëshirën apo mungesën e seriozitetit të historianëve tanë, por për mundësitë e pakta që u krijohen shpeshherë atyre nga ana e shtetit, qoftë edhe nga institucionet e tjera kulturore.
Ndërkohë që të paktat zbulime që janë bërë kryesisht jashtë shtetit në arkivat, bibliotekat, apo në kisha dhe varrezat historike janë bërë nga studiues shqiptarë, të ndodhur në vendet përkatëse rastësisht si diplomatë, për arsye familjare, ose nga ndonjë iniciativë e “çartur” private e ndonjë hulumtuesi “aventurier”.
Pavarësisht se me sytë e kthyer nga “sofra” e miqve të huaj nga e cila mund të na vijë ndonjë “thërrime” apo “kafshatë”, historianët tanë duket se nuk janë më ata të parët. Duke qëndruar stoikë në tezat dhe qëndrimet e tyre duket se ata nuk po vazhdojnë të përpiqen që të shfrytëzojnë edhe këto mundësi që na vijnë nga perëndimi, për ta pasuruar sadopak mozaikun e paplotësuar të historisë sonë kombëtare.

Diçka e tillë po ndodh edhe këto ditë kur tashmë nuk janë fajtorë institucionet dhe media, por pikërisht studiuesit dhe historianët, të cilët ndoshta këtë periudhë vere ndodhen diku “me pushime”.

U bë afërsisht një muaj që Gazeta Shqiptare dhe suplementi i saj kulturor Milosao, i cili tashmë është shdërruar në një institucion të mirëfilltë të kulturës shqiptare, publikoi një dokument shumë të rëndësishëm për historinë e Kastriotëve siç është pema gjenealogjike e tyre. Po çfarë ndodhi vallë? Ajo që duhet të shkaktonte “tërmet” nuk u pa, thua se gjithë njerëzit e kësaj fushe kanë rënë në “letargji”. I çuditshëm është fakti që askush qoftë prej “patriarkëve” të historisë, qoftë të tjerë të një “kalibri” më të vogël, nuk bënë gjatë kësaj kohe as reagimin më të vogël, si në median e shkruar ashtu edhe atë elektronike. Mos vallë këtyre historianëve “të rëndë” nuk i interesojnë faktet e reja, apo mos ndoshta kanë dashur t’i zbulojnë vetë dhe ndjekim në heshtje dhe indiferentizëm këto zbulimet apo konstatime. Mos ndoshta duhet të presim ndonjë tjetër botim si ai i Skënderbeut të Shmidit që të rebelohemi dhe të organizojmë ndonjë “kryqëzatë” të re në media duke protestuar se, përse të tjerët na e shkruajnë historinë pa na pyetur më parë.

Megjithatë po përpiqem që ta sjell përsëri në vëmendje këtë “precedent” siç është dokumenti i publikuar në “Milosao”. Jo më shumë por një muaj më parë erdhi në vendin tonë përfaqësuesi i njërës prej dy degëve të familjes Kastrioti që jetojnë sot në Itali. I ftuar nga Instituti Kombëtar i Diasporës, pjesë e Ministrisë së Punëve të Jashtme, pasardhësi i Heroit tonë Kombëtar, z. Giorgio Maria Castriota Skanderbeg, zhvilloi një vizitë zyrtare në Shqipëri, ku vizitoi Tiranën, Krujën dhe Dibrën. Ndërkohë ajo që është e rëndësishme të theksohet është fakti se z. Giorgio, solli nga Italia dhe dorëzoi në Arkivin e Shtetit dhe Muzeun e Skënderbeut në Krujë një dokument të vitit 1910, i cili është i njohur zyrtarisht nga Arkivi Qendror i Shtetit Italian, Konsulta Heraldike (Consulta Araldika) dhe Qeveria Italiane dhe pasqyron trungun gjenealogjik të Kastriotëve.

***

Ky dokument nis që nga martesa e Gjon Kastriotit me Vojsavën dhe shkon deri tek lindja e Aleksandrit (Alessandros), njërit prej pjestarëve më të rinj të familjes Kastrioti, lindur në 6 shkurt të vitit 1992. Ai pati fatin që të mos “kyçej” në arkiv, por nëpërmjet “Milosaos” të bëhej publik për t’u ardhur në shërbim jo vetëm studiuesve të fushës, por edhe për t’u njohur nga masa e gjerë e lexuesve.

Nga vëzhgimi për aq mundësi sa na lejonte leximi dhe studimi i bërë nëpërmjet gazetës, nxjerrim si konkluzion se vlera e tij është e patjetërsueshme për Historinë Kombëtare në përgjithësi dhe për Historinë e Kastriotëve në veçanti. Por ajo që duhet theksuar është fakti se shumica e shqiptarëve e ka ditur deri tanimë se Skënderbeu ka pasur vetëm një fëmijë, Gjonin, i cili pas vdekjes së Heroit u largua me të ëmën, Donikën, në Itali. Sipas historisë sonë Gjoni si trashëgimtar i të atit dhe Donika e ëma si ragjente u larguan për në Itali, ku gjetën strehim tek mbreti i Napolit, Ferdinanti. Askund në librat tanë të historisë nuk thuhet se Donika u largua për në Itali me të dy fëmijët. Themi kështu, sepse dokumenti i mësipërm për herë të parë na pohon se Gjergj Kastrioti nga martesa e tij kishte edhe një vajzë, të cilës i kishte vendosur emrin e së ëmës, Vojsavës.

Por risitë që sjell ky dokument janë shumë të rëndësishme dhe mund të themi se ai patjetër do të sjellë ndryshime në rishkrimin e një pjese të historisë së Kastriotëve. Duke i renditur disa prej tyre mund të themi së pari se ai na jep si vit të lindjes së Skënderbeut vitin 1403, ndryshe nga teksti zyrtar i Historisë së Popullit Shqiptar, botim i vitit 2002, i cili në faqen 492 të tij, thekson në ligjëratë të drejtë se Gjergj Kastrioti ka lindur rreth vitit 1405. Kjo është një nga pikat më delikatë të kësaj historie. Pikërisht ditëlindja e Heroit, e cila është përcaktuar si e tillë me përafërsi prej Fan Nolit. Së dyti deri ditën e publikimit të gjenealogjisë ne kemi njohur dy tituj zyrtarë të Skënderbeut si: “Zot i Shqipërisë” dhe “Zot i Qytetit të Krujës”, ndërsa gjenealogjia në fjalë na tregon se ai kishte edhe titujt: “Zot i Monte San Anxhelos të San Xhovani Rotondos (Signore di Monte S. Angelo di S. Giovanni Rotondo), dy feudeve që Ferdinanti, mbreti i Napolit ja dhuroi pas ndihmës ushtarake, që Skënderbeu i dha atij gjatë fushatës së Italisë në fillim të viteve 1460-1461. Këtu jepet edhe viti i dhurimit të tyre në vitin 1464, gjë që tregon se që nga viti në fjalë e derisa vdiq në 17 janar 1468, Gjergj Kastrioti, mbajti edhe këta dy tituj të tjerë.

Që nga viti 1995 në shtypin e shkruar është folur gjerësisht për martesën e Skënderbeut, ku midis të tjerave është theksuar fakti se kurorëzimi i Skënderbeut me Donika Arianitin u bë në 23 prill 1451 në Manastirin e Ardenicës. Edhe në romanin e mirënjohur historik të autorit Sabri Godo, “Skëndërbeu” thuhet se: “Më 23 prill 1451, Skënderbeu bëhej dhëndër i Gjergj Arianitit. Ai u martua me Donikën që kishte aq sa edhe këto ditë prilli, 23, ndërsa vetë ishte 46 vjeç”.(S. Godo, Skënderbeu, 1988, fq. 171 ). Por ndryshe nga ky fakt, të cilin shkrimtari, si njohës i mirë i historisë e ka marrë nga burimet zyrtare, gjenealogjia e mësipërme e Kastriotëve na jep një fakt të ri, sipas së cilës shohim të shkruar se martesa midis tyre u bë pikërisht në 26 prill 1451 dhe jo më në 23 prill të po këtij viti.

Nga kjo martesë lindën sipas këtij dokumenti dy fëmijë. Gjoni i ri në vitin 1456 dhe Vojsava e re, data e lindjes të së cilës nuk jepet. Arsyet në këtë rast duhen hetuar më tej nga historianët. Pra, sot jemi në gjendje të themi se Gjergj Kastrioti e ruajti traditën jo vetëm të fisnikërisë feudale por edhe atë shqiptare të ripërtëritjes së emrave, duke u vendosur fëmijëve të tij emrat e prindërve si: Gjon dhe Vojsava. Por në këtë pikë dokumenti na jep edhe një të dhënë tjetër, që përket tashmë fushës së sociologjisë, e cila flet për dukurinë e endogamisë tek shqiptarët, siç është martesa brenda grupit, racës, fisit apo kategorisë shoqërore.

Në traditën shqiptare endogaminë e kemi ndeshur në disa krahina dhe qytete, ku familjet me origjinë nga radhët e fisnikërisë feudale osmane dhe disa familje të pasura, gjatë shekujve XVIII-XIX, për të mos lejuar humbjen e pronave apo përpjesëtimin e tyre, bënin lidhje martesore midis kushërinjve të rendit të afërt. Kështu gjenealogjia e Kastriotëve na tregon se dukuria në fjalë ekzistonte ndër shqiptarë qysh prej shekullit të XV-të dhe fakti që e dëshmon këtë gjë është martesa e Vojsavës së re, vajzës së Skëndërbeut me Stefan Cërnojeviçin (Stefano Balscia Czernojevic), princin e Malit të Zi, i cili ishte edhe kushëriri i parë i saj.

Sipas dokumentit, Stefan Cërnojeviçi, ishte njëri nga tre djemtë që motra e Skëndërbeut, Mara, kishte nga martesa e saj me Jovan Cërnojeviçin princin e Malit të Zi (Stefani, Gjergji dhe Jovani).

Ndërsa Historografia jonë e bazuar tek të dhënat e Kronikës së Gjon Muzakës si dhe dokumente të tjera, thekson se Mara u martua me Stefan Cernojeviçin dhe jo Jovanin, dëshmi e cila duhet patjetër të verifikohet në të ardhmen, sepse këtu mendoj se ka një mospërputhje, ashtu si në të tjera raste, si edhe në ato që përmendëm më lart.
Ndërkohë që disa vite më parë një projekt italo-shiptar i quajtur “Promoalba” botoi në Leçe të Italisë, librin historik “Periudha Pas Skënderbeut”, të autorit Giancarlo Vallone, Profesor në Universitetin e Salentos, në të cilin flitet për integrimin e shqiptarëve që emigruan në Itali në institucionet e Mbretërisë së Napolit. Aty, ndryshe nga Historia e Shqipërisë, e cila në formën e një kronike ushtarake na përshkruan përpjekjet e Gjon Kastriotit, Skënderbeut të ri dhe të princave të tjerë shqiptarë për të ringritur principatat e tyre, flitet për jetën e Gjonit, Donikës, familjeve fisnike shqiptare dhe pasardhësve të tyre në Itali. Midis të tjerave fakti më pikant është për rolin e rëndësishëm që do të luajë zonja Scanalibecha, siç quhej ndryshe Donika Kastrioti, në oborrin aragonez të Napolit.

Këtu na jepet edhe data 23 maj 1468 kur Donika mbërriti me familjen e saj në Itali, ndryshe nga teksti ynë që i mësohet nxënësve të klasës së XII-të në shkollat e mesme, i cili thekson se “Disa javë pas vdekjes së Skënderbeut e shoqja me Gjonin 13 vjeçar u vendos në Itali” (Historia 4, profili shoqëror, 2010, fq 71 ). Dmth sipas librit që ne i mësojmë nxënësve historinë në shkolla, i bie që Skënderbeu ka vdekur në 17 shkurt 1468 dhe disa javë më vonë, diku në mars Donika dhe Gjoni të kenë shkuar në Itali.
Mbi të gjitha G. Vallone na jep duke cituar edhe burimet nga i ka marrë këto fakte, të cilat janë dokumente napolitane dhe veneciane. Aty jepet edhe fakti tjetër që Donika shoqëroi në vtin 1501 për në Spanjë nënën mbretëreshë Xhovanën e III-të dhe se atëhere ajo ishte 73 vjeçe. Duke qenë e moshuar ajo nuk pati mundësi të kthehej në Napoli dhe vdiq diku midis marsit 1505 dhe shtatorit 1506. Këtë e dëshmon Xhovana e III-të në testamentin e saj, duke theksuar se Donika u varros në manastirin e Trinisë së Shenjtë në Valencia të Spanjës.
Për këtë problem ka qenë shtypi i shkruar, i cili ka dhënë edhe shkëndijat e para në shkrime të tilla si e “E panjohura e Donikës”, nga I. Gjika në 12 09 2008, ndërsa disa muaj më vonë pikërisht në 26 12 2008, Prof. Valter Shtylla në të njëjtën gazetë, ( Standart), publikoi shkrimin “Varret e Kastriotëve, Monumentet Flasin”, ku fliste midis të tjerave edhe për eksperiencën e tij të vitit 2001, gjatë së cilës kishte vizituar manastirin mbretëror të San Trinidad në Valencia, ku kishte parë dhe vëzhguar fakte me shumë vlera.
Dhe që atëhere përsëri heshtje rreth këtyre fakteve të reja për Historinë e Kastriotëve, saqë edhe publiku që po i lexon tani këto rreshta duket vërtet i habitur. Për këtë fakt, Historia e Popullit Shqiptar boton në faqen 474 të saj, vetëm një foto me shënimin, “Epigrafi i vitit 1503 i varrit të Alfons Kastriotit në manastirin Real San Trinidat të Valencias”, ndërsa në faqen tjetër shkruhen disa rreshta për Gjon Kastriotin e ri dhe jepet një listë e fëmijëve të tij si:” Gjon Kastrioti vdiq pas vitit 1502 dhe la këta fëmijë: Gjergjin (Skëndërbeun e ri), Kostandinin, peshkop i Izernias që vdiq në moshën 20 vjeçare, Ferranten që ka vdekur në 1561, Federikon që vdiq në moshën 15 vjeçare në Valencia të Spanjës dhe Marien, e cila ju përkushtua të atit”.

Vetëm kaq, duket edhe kjo e shkruar me shpejtësi dhe jashtë kontekstit. Ec e merre vesh pastaj se kush vdiq në Valencia, Alfonsi i epigrafit të varrit apo Federikoja 15 vjeçar.
Nuk është çudi që dikush i revoltuar të thotë siç ndodhi me një koleg disa ditë më parë që tha se, përse ky Giorgo i Kastriotëve e solli tani këtë dokument dhe jo në 1968, kur u publikuan shumica e punimeve për Historinë e Kastriotëve.
- Atëherë ai ishte 13 veç, ju drejtova, dhe komunizmi nuk i ftoi asnjëherë Kastriotët e Italisë, se ata ishin me “biografi të keqe”, pasi kishin pasur marrëdhënie me mbretin Zog dhe me Ernest Koliqin, i cili kishte bashkëpunuar me ta disa herë në Romë, për të përkujtuar Heroin.
- Por tashmë që Kastriotët i “hodhën zaret në fushë” çdo të bëjmë ne? - e pyeta më pas.

***

Mund të themi se studimi i dokumentit të mësipërm të gjenealogjisë së Kastriotëve duhet të sjellë patjetër diskutime, debate dhe kundërshti, rreth atyre fakteve që njeh deri më sot Historia e Shqipërisë dhe atyre që pasqyron gjenealogjia. Edhe ky shkrim mund të mos pritet mirë dhe të shihet me skepticizëm, por e rëndësishme për historinë tonë është pema gjenealogjike e Kastriotëve. Vlen të theksohet se studimi i saj, jo vetëm që do të na ndihmojë drejtpërdrejtë, por edhe do të nxisë debatin, i cili patjetër do të na çojë tek zbulimi i së vërtetës. Mendoj se ka ardhur momenti që të rishkruajmë historinë ashtu siç duhet, larg ndikimeve të periudhës së diktaturës dhe klaneve të disa historishkruesve, një pjesë prej të cilëve e kanë kthyer në monopol shkrimin e saj. Këtu për t’u kritikuar është edhe media, e cila nëpërmjet disa gazetarëve të veçantë dhe të painformuar, vazhdon tu japë rëndësi disave, pa e kuptuar mirëfilli se ata po bëhen pengesë për zhvillimin e kësaj shkence me tezat dhe argumentet e tyre konservatore dhe jashtë kontekstit të kohës.
Kur do të marrin këta zotërinj në konsidëratë dokumentet dhe publikimet e reja, apo do të vazhdojmë t’u mësojmë edhe brezave që do të vijnë një histori legjendare dhe mitike. Kjo histori e karakterit popullor që bart elementë të tillë nuk mund të konsiderohet një histori e mirëfilltë . Për ta ilustruar po citoj një pasazh nga teksti zyrtar ku midis të tjerave për Skënderbeun thuhet se: “Ai ishte shtatlartë, shpatullgjerë e shumë i fuqishëm. Luftonte mbi kalë e në këmbë dhe ishte mjeshtër i pashoq në përdorimin e shpatës e të armëve të tjera”. Pikërisht këto fjali të krijojnë përshtypjen se po lexon një roman kalorsiak dhe jo një botim të mirëfilltë historik. Do të bëjmë histori apo do të theksojmë njëlloj si në librat e shkollës fillore, se Skënderbeu luftonte edhe mbi kalë por edhe në këmbë! Dhe do të ndodhë siç mu drejtua im bir përpara disa ditësh, kur gjithë krenari më tha se: “E kuqja e flamurit është gjaku i Skënderbeut”. Kështu ja kish mësuar edukatorja në kopësht historinë dhe edukatorja e Keltit gjashtëvjeçar vërtet kishte të drejtë.

Së fundi dëshiroj të theksoj se burimet historike dhe dokumentet e ruajtura në bibliotekat dhe arkivat italiane kanë qenë shumë të rëndësishme për historinë e Shqipërisë të kësaj periudhe. Po kujtoj se kronika e Gjon Muzakës, një libër me vlerë që i ka shërbyer shumë historianëve u gjet nga historiani gjerman Karl Hopf në shtëpinë e sekretarit mbretëror Skipion Volpiçela, në vitin 1850 në Napoli. Po kështu albanologu rumun Nikola Jorga e gjeti Formulën e Pagëzimit, një nga dokumentet e para të shkrimit të gjuhës shqipe në bibliotekën Laurentiana të Firences në vitin 1915. Po kështu nga këto arkiva vitet e fundit janë zbuluar me dhjetëra dokumente, të cilat po na e tregojnë ndryshe historinë.
Atëherë të nderuar kolegë, mendoj ka ardhur koha të nisim punën morale dhe fisnike të shkrimit korrekt të historisë kombëtare. Po nuk e bëmë këtë tani brezat e ardhshëm nuk do të na falin dhe do të na shpotitin me ndonjë fejton therës, si ai që shkruante Lukiani, shkrimtari i shquar i antikitetit me titullin kuptimplotë: “Si shkruhet Historia”.


Faktet e reja nga pema gjenealogjike e Kastriotëve.

1- Skënderbeu lindi në vitin 1403.
2- Nga martesa e tij me Donika Arianitin ai kishte dy fëmijë, Gjonin e ri dhe Vojsavën e re.
3- Skënderbeu mbante edhe një titull tjetër, Zot i Monte sant Anxhelos të San Xhovani Rotondos.
4- Motra e Skënderbeut, Mara, ishte martuar me Jovan Balsha Cernojeviçin, princin e Malit të Zi.
5- Skënderbeu u martua me Donikën në 26 prill 1451.
6- E bija e Skënderbeut u martua me Stefan Cernojeviçin, djalin e Marës, njëkohësisht kushëriri i rendit të parë të saj.

Fakte të tjera për Kastriotët.
1- Skënderbeu u kurorëzua në martesë me Donika Arianitin në altarin e kishës së Shën Marisë të manastirit të Ardenicës, në 26 prill 1455. Këtë gjë e dëshmon Prof. italian Lorenconi, në librin e tij “L’impresione d’Albania”, botim i vitit 1940, në Romë dhe Firence. Lorenconi lexoi në bibliotekën e manastirit aktin e kurorëzimit të Skënderbeut në një nga kodikët e tij në vitin 1930.
Këtë fakt e përmend në kujtimet e tij edhe peshkopi i Kishës Ortodokse autoqefale të Shqipërisë, Irene Banushi, i cili vitet e fundit të jetës i kaloi në këtë manastir. Prelati i lartë tregon, se kur mbërriti në Ardenicë, e gjeti të gjallë nga murgjit dëshminë gojore që Skënderbeu dhe Donika ishin kurorëzuar aty.

2- Pas mbërritjes së saj në Itali në 23 maj të vitit 1468, Donika Kastrioti u vendos në feudet që mbreti i Napolit Ferdinanti ja kish dhuruar të shoqit, Skënderbeut. Duke filluar që nga 11 shtatori i vitit 1477 dhe deri në fund të jetës, Donika Kastrioti, do të shërbejë si pranë Mbretëreshës Xhovana e III-të, dhe vajzës së saj Xhovanën e IV-të, duke luajtur një rol me peshë në oborrin e Napolit. Në vitin 1501 në moshën 73 vjeçare ajo shoqëron Xhovanën e III-të, për në Spanjë. Pasi vdes diku në vitet 1505-1506, Donika, varroset në varrezat e manastirit mbretëror të Trinisë së Shenjtë në Valencia. Këto fakte i citon të nxjerra nga burime napolitane dhe veneciane, autori italian, Giancarlo Vallone, në librin e tij “Periudha Pas Skënderbeut”, botuar në vitin 2008 në Leçe, në gjuhën shqipe nga një projekt shqiptaro-italian.

Të tjera probleme
Që nga vitet 1970 në Historografinë Shqiptare ekzistojnë tre teza për origjinën e Skëndërbeut. Ajo e kërkon duke e vendosur atë në trekëndëshin Mat-Has-Dibër, duke harxhuar për këtë qëllim kohë, energji dhe mjete monetare për botimin e librave, artikujve dhe studimeve, me qëllim argumentimin e secilës prej tyre.
1- Teza se Kastriotët janë me origjinë nga Mati.
2- Teza se Kastriotët janë me origjinë nga Dibra.
3- Teza se Kastriotët janë me origjinë nga Hasi.
Kanë kaluar 37 vjet dhe problemi nuk është zgjidhur akoma. Secila palë qëndron në “llogoren” e vet dhe ne nuk dimë se kujt ti besojmë.
- “Janë bërë shumë gabime”, pohon njëri nga studiuesit me emër të kësaj epoke, përfaqësues i njërës prej tezave të mësipërme, por edhe ai nga dita në ditë pasuron me prova të reja argumentet e tij. Ç’të bëjmë, kur Skënderbeu sa ishte gjallë nuk e sqaroi vetë origjinën krahinore të familjes së tij, ashtu siç veproi për origjinën e tij etnike! Në letrën e tij dërguar princit të Tarantos, Xhovani Antonio Orsinit, në datë 31 tetor 1460, ai pohon origjinën e tij shqiptare, duke e zgjidhur problemin e kombësisë dhe pa u lënë mundësi edhe fqinjëve tanë “dashamirës” që të mos e tjetërsonin origjinën e tij, ashtu siç po veprojnë me Nënë Terëzën apo ndonjë tjetër figurë të shquar të historisë shqiptare.

[Albo]

Giorgio Maria Castriotta Scanderbeg: Ju rrefej pasardhesit e Skenderbeut

Fatmira Nikolli

Giorgio Maria Castriot ta Scanderbeg vjen me hapa të ngadaltë. Le htë, mund t’i dallosh një buzëqeshje praruese. Përshendetja nga larg vjen fjalëëmbël. Ndërsa kur afrohet, të kujton fisnikët e hershëm a ballot mondane, teksa të puth dorën. E domosdo, ai është pinjoll i një princi, ndaj një gjest fisnikërie të tillë, mund ta bëjë vetëm ai. Giorgio iu është afruar të 60-ave, por ende rrezaton hijeshi djaloshare, a në mos kështu, prej fytyrës së këndshme rinore, shumëçka ka ruajtur. Është disi i ndrojtur, timid mund të thuash, e ndonëse në Shqipëri vjen si trashëgimtar i Skëndërbeut, në vend të karizmës, Giorgio ‘mban ende veshur’ kostumin e drejtorit të bankës së Casertës. Flokët i janë zbardhur prej viteve, por ajo bardhësi dëbore veçse i jep më shumë sharm imazhit prej trashëgimtari. Teksa e shohim atë imazh që kemi përballë, mundohemi ta krahasojmë me portretet e Skënderbeut që prej shekujve kemi trashëguar dorë më dorë. Nga imazhi në imazh zor se gjejmë tipare të njëllojta nga heroi tek pinjolli, por në ndërkohën e krahasimit, mund të themi se diku ata të dy ‘puthen’. Nuk bëhet fjalë vetëm për mbiemrin, sigurisht. Pikëtakimi mes Kastriotit hero, e këtij modern, është qëndrimi. Një qëndrim prej princi a një sjellje e tillë që të çon në kohë të largëta e ëndërrimtare: mënyra e të folurit, gjestet e kontrolluara, lëvizjet e matura. Çdo gjë duket si e mirëllogaritur por larg rreptësisë së rregullave.

****

Në krah i qëndron e shoqja, me pamje e qëndrim fisnik po ashtu. E dashur dhe e qeshur, ajo di se kur duhet ti lërë vendin e parë të shoqit. Në fjalët e pakta, ajo thotë se ndihet krenare për mbiemrin që ka. Biseda nis e lirshme, a thua se njihemi që prej motit të heroit. “Nuk jam mësuar me intervista e takime të kësaj natyre. Është diçka e re për mua”, thotë ai, teksa shton se këto ditë ka përjetuar emocione gjithnjë në rritje. Kur e pyesim se a gjeti gjurmë të Skëndërbeut në Shqipëri, ai përgjigjet shpejt: “Atë e gjej tek çdonjëri prej jush. Jeni rritur me bukë e Skëndërbe!”

Duket, se nuk dihet edhe aq mirë kur e pyesim se përse nuk ka ardhur më parë. E megjithatë shpjegon se në mundësitë e tyre ata kanë qenë gjithnjë pranë Shqipërisë. Rrëfimi i tij na sjell në vëmendje Ismail Qemalin, Ahmet Zogun, Ernest Koliqin, Ismail Kadarenë por edhe Oliver Schmitt. Ai nuk ka dëshirë të flasë për politikën shqiptare, por duket se ka një mesazh për atë europiane. “Pa Skënderbeun Europa nuk do të ishte kjo që është. BE duhet t’ia njohë Shqipërisë këtë meritë dhe duhet ta pranojë në familjen e saj”, thotë ai qartësisht dhe pa dorashka.
Ndërkaq, sa i takon marrdhënies së kësaj familje me Shqipërinë në kohë të ndryshme, Ylli Polovina shton se edhe regjimi komunist ka tentuar t’i afronte. “Në 500-vjetorin e Skënderbeut ka pasur festime në disa vende dhe familja e tij ka qenë e ftuar në Romë nga grupi antiqeveritar që drejtohej nga Ernest Koliqi. Ky ka qenë një lob shumë i fuqishëm. Asokohe janë bërë festime edhe në Vatikan. Komunistët në vitin 1953 kanë dashur t’i afronin. Unë kam gjetur emrin e familjes së tij në listën e miqve”, sqaron studiuesi.
Girogio ka sjellë me vete edhe një dosje dokumentare, mes të cilave përveç dy varianteve të përputhshme të pemës gjenealogjike të familjes Kastriota, gjendet edhe vendimi i qeverisë italiane i shkurtit 1910, i cili vërteton përkatësinë e tij nga heroi kombëtar shqiptar. Më poshtë është rrëfimi i Giorgios, një rrëfim që zbulon jetën e tij dhe të familjes së tij si edhe të pathënat e historisë...

Ju vini në Shqipëri për herë të parë. Cilat qenë ndjesit që përjetuat?

Unë kam ardhur në Durrës në orën 7 të mëngjesit të së shtunës së kaluar. Pothuajse një orë nga arritja isha në ankth. Ime shoqe, më pa që isha i shqetësuar, sepse sillesha nga njëri cep i anijes në tjetrin. Mezi prisja të shihja tokën, për mua tokën e premtuar. Kjo ishte gjëja më e rëndësishme. Ne mund të vinim edhe me avion, gjë që do të ishte më komode, por nuk doja. Arsyeja është thjeshtë: doja të vija me anije siç erdhën shumë shqiptarë në Itali si emigrantë në vitet 1990. Impakti tjetër i fortë, ishte të vënit këmbë në tokë. Nuk mundem ta shpjegoj me fjalë atë që ndjeva. Kur kalova doganën dhe e ndjeva se tashmë kisha vënë këmbë në tokën shqiptare, m’u realizua ëndrra e parë. Ndjeva emocione të forta që sa vinin e rriteshin. Këtë vizitë ia kam borxh atyre që më kanë ndjekur e më kanë ndihmuar që ta realizoj. Kam një mirënjohje të thellë për Ylli Polovinën që ishte nismëtari i gjithë kësaj rruge.
Kam pasur takime e vizita në vende mjaft të rëndësishme për ne, sepse janë vende historike të familjes sonë. Ne kemi vizituar Muzeun e Krujës, mjaft i mirëmbajtur, më tej kemi shkuar edhe në “Memorialin e Skënderbeut” në Lezhë. Të dielën e kaluar bashkë m time shoqe kemi shkuar në Dibër të Madhe, ku ka qenë Gjergj Kastrioti më 1443. Këtu qe edhe takimi i parë me administratën lokale, e na u desh t’iu kërkonim falje sepse të dielën kur ne ishim atje, ata kishin zgjedhje politike. Më duhet të nënvizoj fort edhe njëherë faktin se vizita jonë në Dibër në ditë zgjedhjesh ka qenë krejt rastësore. Ne madje nuk ishim të sigurt nëse do të vinim këtë javë apo një javë më parë. Nëse do të kishim ardhur një javë më parë vizita jonë do të kishte qenë më e lirshme dhe s’do kishte pasur atë koincidencë të pakëndshme. Megjithatë e sqaruam se ishte rastësi. Mund të them se takuam një popull shqiptar që na donte edhe pse ishim në Maqedoni. Ende nuk e kemi marrë veten nga emocionet.

A gjetët gjurmë të Skënderbeut në Dibër të madhe?

Më duhet të them se për të gjetur gjurmë të tijat, mjafton t’iu shoh juve. Unë do të thosha, duke përdorur një eufemizëm, se ju që kur lindni, rriteni me bukë dhe me Skënderbenë. Skënderbeun e gjen ngado sepse ai ka monumentin e tij në sheshe qëndrore. Pas vizitës në Dibër të Madhe ne shkuam në Peshkopi ku mund të them se kam ndjerë emocione shumë të forta. Në fillim takuam kreun e bashkisë, që më dha titullin “Qytetar Nderi” i qarkut të Dibrës. Përveç vlerësimit për mua, sime shoqeje i dhanë një shqiponjë, simbolin e Shqipërisë. Gjëja e më e bukur ishte se kur dolëm nga bashkia në rrugë, gjetëm pothuaj 100 fëmijë që ishin veshur me bluza me flamur shqiptar. Të gjithë bërtisnin me të madhe, Gjergji, Gjergji, Gjergji. No comment. Nuk di të përshkruaj emocionin. Kjo është intervistë për një gazetë, është incizim, nëse do ishte me kamera, ajo do ta tregonte se ç’thonë sytë e mi...
Ka qenë një manifestim i papritur për mua, për time shoqe, për Yllin, për kreun e Bashkisë, por shumë i bukur e domethënës. Më tej kemi shkuar në Sinë, drejt muzeut të fshatit të origjinës së Gjon Kastriotit. Për fat të keq, qëlloi që atë ditë në atë fshat, nga Italia kthehej i vdekur, për shkak të një sëmundje, një djalë i fshatit (45 vjeç). Ne pritëm sa të vinte i vdekuri dhe shkuam në shtëpinë e tij ku pimë një kafe e cigare. Edhe pse në vdekje, na hapën derën.

Si u ndjetë në Muzeun e Sinës?

Pasi nderuam të vdekurin iu drejtuam muzeut të fshatit, një muze i vogël e modest, por mjaft i pasur. Unë munda të shihja edhe portretet e Palit, Gjonit dhe Gjergjit. Kjo ishte e papritur, sepse në jetën tonë të përditshme nuk ndodhin gjëra të kësaj natyre. Të martën unë jam pritur nga Ministri i jashtëm dhe zëvendës kryeministri, Edmond Haxhinasto. U tregua i lirshëm me ne dhe bëri mirë sepse nuk jemi mësuar me takime të kësaj natyre. Ai vuri re tek unë atë që e quajti pastërti shpirti.
Dhe më erdhi mirë sepse nuk kërkojmë asgjë. Jemi njerëz normalë në një botë normale dhe jemi ndjerë shumë mirë për pritjen. Na ‘kanë marrë për dore’ dhe na kanë çuar nëpër Shqipëri, e jashtë saj e një gjë e tillë nuk do të ndodhte nëse do kishim ardhur vetëm si turistë. Jemi prezantuar e pritur në shumë ambiente. Shpresa është të vazhdojmë vizitat. Ne nuk na intereson që të jemi thjeshtë ambasadorë të Skënderbeut e të mbajmë mbiemrin e tij.

Çfarë doni prej Shqipërisë ose çfarë mund të bëni për të?

Duam të jemi në krah të njerëzve si Kadare që nga Franca ku ai jeton e çon para emrin e Skënderbeut në mënyrë të pabesueshme. E ka shumë e shumë njerëz të tjerë me kulturë që e çojnë përpara këtë emër. Ne duam të jemi pjesë e prezantimit e njohjes së Shqipërisë në Europë. Natyrisht zëri ynë është i vogël në krahasim me atë të një qeverie, por mund të themi gjithsesi, se Europa sot ekziston falë Gjergj Kastriotit Skëndërbeut. Pa të, mbase historia do të ishte krejt ndryshe nga ç’është sot.

Ju folët për Kadarenë. Ç’keni lexuar prej tij?

Kam lexuar “Daullet e shiut”, një libër që ka figurë kryesore Gjergj Kastriotin. Është një figurë e pabesueshme. Më ka bërë shumë qejfin. Është një shkrimtar shqiptar i propozuar për Nobel disa herë dhe mua më vjen mirë. Do doja ta shumë që ta merrte Nobelin. Nëse do mund të bëja diçka për t’ia dhënë Nobelin atij, doja ta bëja. Dua t’i shoh mirë shqiptarët.
Përse vini pikërisht tani në Shqipëri, e jo vite më parë dhe cilat kanë qenë raportet e familjes suaj me Shqipërinë?
Pse jo më parë? “Më parë” është një kohë e gjatë. Ne gjithë atë që mund të bënim për Shqipërinë që nga Italia e kemi bërë, duke pasur parasysh faktin që ne nuk mund të hynim këtu kaq lehtë sa hyjmë tani. Familja jonë nuk ka qenë komplet e shkëputur nga Shqipëria. Në vitin 1912 ne i kemi dërguar telegram qeverisë së Vlorës duke e uruar për pavarësinë. Telegrami urues ka qenë në emër të Ismail Qemalit. Pastaj, vetë mbreti Zog na ka ftuar në dasëm në vitin 1938, zyrtarisht. Në vitin 1968 kemi qenë të ftuar në Itali nga Ernest Koliqi në 500-vjetorin e Skënderbeut në festimet e bëra në Romë në “Piazza d’Albania”. Xhaxhai im që vdiq para 4 vitesh, ka qenë anëtar i Urdhërit të Maltës dhe ka ndihmuar me kamionë me medikamente në vitin 1999 Kosovën. Ky është një urdhër që e kanë fisnikët, baronët, dukët dhe princërit. Deri para katër vitesh ishte ai që e drejtonte familjen, ose e tutelonte e me vdekjen e tij më erdhi mua radha, ose me kaloi mua e drejta. Kështu unë marr pjesë në aktivitetet që bëhen për nder të Skënderbeut në Romë.

Familja juaj ka qenë e ftuar nga Ahmet Zogu në dasmën e tij. Cilat ishin marrëdhëniet mes dy familjeve, asaj të Zogut dhe familjes Castriota?

Para ftesës ka pasur një tentativë tjetër për të cilën nuk di të them se kush qe nismëtari pala jonë apo pala e Zogut. Kjo tentativë do të bashkonte emrin e Zogut me emrin e Skënderbeut. E vetmja mënyrë që kjo të bëhej ishte që jo vetëm të takoheshin por të kishte një martesë mes dy familjeve. Ideja ishte që një hallë e imja, motër e gjyshit tim, Matilde Castriotta të martohej me Zogun. Nuk e kam të qartë nëse janë takuar, sepse tashmë kjo është pjesë e një historie të cilën unë nuk e kam përjetuar vetë, ndaj nuk mund të them me saktësi se çka ngjarë aq më tepër detajet. Siç dimë tashmë, një martesë e tillë nuk u realizua. Megjithatë di mirë që kjo halla ime Matilde, kishte si qëllim që për dasmën e tij, t’i dërgonte Zogut një dhuratë me të cilën donte t’i uronte për martesën. Ajo do t’i dërgonte atij një pikturë, portret të Gjergj Kastriotit, Skënderbeut, vepër e cila kishte një kornizë shumë të bukur. Pas kësaj pikture shkruhet: “Dhuratë që duhet t’ia dërgoj Ahmet Zogut me rastin e dasmës së tij. Nga Matilda Castriotta Scanderbeg”. Pastaj, ka një shënim tjetër të mëvonshëm në të cilin thuhet se “nuk kam pasur kurajon t’ia dërgoj këtë dhuratë Zogut”, sepse në fillim ajo i kishte thënë Zogut se e kishtë bërë vetë pikturën. Në fakt ajo nuk e kishte bërë vetë dhe kishte frikë se Zogu do ta zbulonte që Matilda e kishte gënjyer. Nuk kishte kurajon t’ia dërgonte dhe ajo vepër është ende sot në shtëpinë time si një objekt simbolik. Kjo, edhe pse është një portret i Skënderbeut dhe ne përveç tij në shtëpi mbajmë edhe flamurin e Shqipërisë.

Po sa i takon ftesës së dasmës?

Kemi pasur një ftesë zyrtare për dasmën e Zogut, ftesë në emër të gjyshit tim Ferdinando. Në dijeninë time, në shtëpinë time duhet të jetë por për fat të keq nuk gjendet, bombonierja e dasmës. Kanë kaluar shumë vite dhe se di se ku mund të jetë.

Ju keni vizituar Varrin e Skënderbeut në Lezhë, por ju e dini që eshtrat nuk janë aty...

Po e dimë që eshtrat nuk janë aty. Eshtrat sigurisht që janë të rëndësishme por ama, Skënderbeu është, sepse është shpirti. E thënë më thjeshtë, sot ne jemi, e nesër do vdesim e nuk do jemi. Emri është ai që mbetet e kujtohet. Pra, rëndësi ka emri. Emrin unë e kujtoj edhe kur jam në shtëpi pa qenë nevoja të shkoj tek varri, e thënë simbolikisht.

Më duhet të theksoj se si e shoh unë figurën e Skënderbeut në lidhje me Shqipërinë dhe Europën. Nuk është koha e vendi të flasim për politikën shqiptare e as për atë europiane. Ne jemi këtu për të thënë se ne ekzistojmë, për të treguar vijimësinë.
Pa Skënderbeun ka shumë mundësi që të mos ekzistonte as Roma, as Tirana, as Venecia, as Parisi... Falë Skënderbeut, që ka luftuar në mënyrë të pamatshme duke ndaluar osmanët dhe ka mundur të bllokojë avancimin e tyre, Europa është kjo që është. Pa të nuk do të ishte Europa. Është e rëndësishme që unioni t’ia njohë sot këto vlera Shqipërisë dhe që me krahë të hapur të pranohet në Europën e bashkuar. Duhet të pranohet, sepse jam i bindur se pas bashkimit me Europën, Shqipëria do të tregojë më shumë vlera të sajat. Këto nuk janë fjalë që unë i them sepse jam këtu, por janë fjalë që i mendoj me të vërtetë.

Ju ç’mendoni për librin e Oliver Schmitt mbi Skënderbeun?

Ç’mendoj për të? Nëse dikush do që ti bëjë publicitet emrit të tij a vetes, është shumë e thjeshtë, sulmo një hero. Kjo ndodh edhe me këdo që do të sulmonte Garibaldin në Itali, do dilte menjëherë në faqe të parë. E vështirë, kur ka distancë shekujsh, është të flasësh mirë për një njeri.

Përse emri juaj ka edhe ‘mbiemrin’ Maria pjesë të tij?

Është shumë e thjeshtë. Kjo vjen vetëm për shkak të devocionit tonë si familje e krishterë. Këtë mbiemër do të mbajnë edhe fëmijët e mi.

Dy linjat e Kastrioteve ne Itali Nga vizita personaeve e Alessandro-s te vizita zyrtare e Giorgio-s

Në Itali pasardhës realë të heroit tonë kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeut janë vetëm dy: dega e Napolit dhe ajo e Leçes. Në të parën, e cila është kryesorja dhe e drejtpërdrejta, përfaqësimi zyrtar bëhet prej Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, kurse në të dytën prej Alessandro Castriota Scanderbeg. Ky i fundit në vitin 2005 ka ardhur në Shqipëri bashkë me të motrën, Paolën, i ftuar personal i Ylli Polovinës, autor i librit “Gjysma e harruar e Skënderbeut” (2008), ku edhe shkruhet për këto dy familje kastriotase. Vizita tashmë jo personale, por zyrtare, e pasardhësit kryesor, pra e Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, ka qenë projektuar për t’u realizuar nga Instituti Kombëtar i Diasporës në Ministrinë e Punëve të Jashtme në prag të verës së shkuar 2010, por drejtori i mëparshëm i tij, Flamur Gashi, pikërisht këtë kohë u caktua ambasador i Shqipërisë në Bosnjë-Hercegovinë. Kështu rrethanat e sollën që realizimi të bëhej këtë qershor 2011 nga i njëjti institucion, me drejtor diplomatin e ambasadorin e karrierës Roland Bimo.

Një vizitë zyrtare e Institutit Kombëtar të Diasporës në pallatin rezidencial të Kastriotëve në Napoli është kryer në vitin 2009. Dy ambasadorët e fundit të Shqipërisë në Romë, z. Pëllumb Xhufi dhe Llesh Kola, si edhe ai pranë Selisë Shenjtë, Rrok Logu, kanë raporte bashkëpunimi shumë të rregullta me Giorgio Maria Castriota Scanderbeg dhe ai ftohet në Romë çdo 17 janar, përvjetor i ditëvdekjes së Skënderbeut, veprimtari që në kryeqytetin italian organizohet pranë monumentit të Skënderbeut në sheshin “Albania”.

I shoqëruar nga bashkëshortja e tij Stefania Monachello, bijë e një gazetari të agjensisë italiane të lajmeve ANSA, Giorgio Maria Castriota Scanderbeg kishte sjellë me vete edhe disa kopje të një dosjeje dokumentare, mes të cilave përveç dy varianteve të përputhshme të pemës gjenealogjike të familjes Kastriota, gjendet edhe vendimi i qeverisë italiane i shkurtit 1910, i cili vërteton përkatësinë e tij nga heroi kombëtar shqiptar. Këto dosje, përveç disa mediave kryesore, në shenjë nderimi po ashtu disa autoriteteve, Giorgio Maria ia dorëzoi edhe drejtoreshës së Arkivave të Shtetit Shqiptar, Nevila Nika, drejtorit të Muzeut Kombëtar “Gjergj Kastriot Skënderbeut në Krujë, Mehdi Hafizit, si edhe muzeut historik të qytetit të Peshkopisë.
Në mesditën e 5 qershorit pasardhësi i familjes Kastrioti qëndroi për disa çaste në Dibrën e Madhe, ku u prit nga kryetari i bashkisë Argëtim Fida dhe prej përfaqësuesve kryesorë të qytetit. Më pas vuri një tufë me lule në monumentin e Skënderbeut, përuruar vetëm pak vite më parë.

Pasdite ai shkoi në Peshkopi, ku u prit në mënyrë të veçantë nga kryetari i bashkisë së qytetit Ilir Krosi dhe në vijim vuri një tufë me lule në shtatoren e Heroit tonë Kombëtar, vepër e skulptorit dhe dekanit të Fakultetit të Arteve Figurative në Tiranë, Sadik Spahia. Ky monument mjaft origjinal dhe me nivel të spikatur artistik është ideuar dhe sponsorizuar financiarisht nga përkrahësi i artit, sipërmarrësi me origjinë nga Dibra, Zaim Korsi.

Në paraditen e 6 qershorit Giorgio Maria dhe bashkëshortja e tij, të shoqëruar nga kryetari i bashkisë, por edhe kryetari i Qarkut Naim Gazidede si edhe prefekti Genc Sharku, udhëtuan për në fshatin Sinë, vendlindja historike e familjes Kastrioti, ku edhe panë muzeun lokal kushtuar kësaj familjeje dhe vetë Skënderbeut.

Pasi u kthyen në Peshkopi mes shumë veprimtarive të organizuara nga institucionet vendore, të cilat me të vërtetë qenë mjaft të zgjedhura dhe të realizuara me kulturë, Giorgio Maria Castriota Scanderbeg iu dha titulli i Qytetarit të Nderit të Qarkut të Dibrës dhe po ashtu titulli “Mirënjohje” skulptorit Sadik Spahia.

Ditën e martë, 7 qershor ngjarja më kulmore qe pritja e cila çiftit të nderuar iu bë prej Zv.Kryeministrit dhe Ministrit të Punëve të Jashtme, z. Edmond Haxhinasto.
Në mbrëmje Giorgio Maria Castriota Scanderbeg u largua nga Shqipëria duke iu lutur organizatorëve të vizitës së tij, Institutit Kombëtar të Diasporës, që t’i përcjellin popullit shqiptar urimet më të mira, ndjenjat më të sinqerta të dashurisë së tyre si edhe falënderimet më të nxehta për mikpritjen.

Milosao

[Albo]

Ja pema gjenealogjike e familjes Kastrioti

Giorgio Maria Castriota Scanderbeg, ka ardhur në Tiranë i “armatosur”. Mbase duke dashur të mos i ngjajë vazhdës së ‘princërve të rremë”, por më së shumti për t’i bërë një dhuratë vendit të shqiponjave, ka sjellë një dosje dokumentare që i vë vulën e vërtetësisë prezantimit të tij. Dosja, dokumenentet e së cilës botohen për herë të parë në “Milosao”, e njohin atë si trashëgimtar të heroit tonë kombëtar. Në të janë tri pemë gjenealogjike, të cilat teksa tregojnë emrat e Kastriotasve në 14 breza, shuarjen e degëve a vijimësinë e pinjollëve, sjellin në fund të kësaj peme, pikërisht emrin e Giorgios sonë, pas të cilit janë emrat e dy djemve të tij, Filipos dhe Alesandros. “Ky dokument, që po ua jap ju ashtu sikundër ia dhashë edhe Arkivit të Shtetit Shqiptar dhe zv.kryeministrit shqiptar Edmond Haxhinasto, është një dokument që ka vlerë të madhe historike për familjen tonë”, -sqaron Giorgio. Më tej ai vijon të tregojë se ç’përmban ai: “Dokumenti përbëhet nga tri pjesë, tri pemë gjenealogjike që i takojnë viteve të ndryshme. Siç mund ta shihni, në të shkruhet: ‘Pema gjenealogjike e familjes Scanderbeg për 14 breza, duke filluar që nga Giorgio Castriota që i thonë Scanderbeg, Princi i Shqipërisë. Ajo është e justifikuar me dokumentacion të ruajtur në Arkivin e Consulta Araldica dhe deklarohet autentike. Romë, 3 shkurt 1910". Ky dokument është i firmosur nga drejtuesi i Consulta Araldica dhe ka vulën përkatëse e më poshtë është firmosur edhe nga presidenti i këshillit të ministrave dhe ministër i brendshëm. Giorgio na thotë se një dokument i tillë, i është kërkuar pothuaj një shekull më parë Arkivit të shtetit italian. “Në fund është firma e kryeministrit të kohës në Itali që ka qenë edhe ministër i brendshëm. Consulta Araldike mundet të provojë që pema është autentike, por pa firmën e kryeministrit nuk vlen, ja përse ne e quajmë të rëndësishëm këtë dokument. Si fillim kjo pemë gjenealogjike është shkruar me dorë nga familja, më pas arkivi ka vërtetuar autenticitetin, është firmosur dhe është ruajtur”, - shprehet ai. Gjatë bisedës, studiuesi Ylli Polovina ndërhyn dhe sqaron se kastriotë mund të ketë shumë, por trashëgimtari duhet të jetë një. Ai që ka trashëgiminë, ia lë të birit, e nëse s’ka djalë, mbyllet dega e tij dhe trashëgimia i kalon të vëllait. E kështu vijon. Më tej, tek dokumenti ka edhe një tjetër deklaratë, kësaj radhe i Arkivit Qendror të Shtetit (italian), që vërteton edhe njëherë në ato që u thanë më lart

Milosao

[Albo]

Vula sekrete e Skenderbeut

Ilia S. Karanxha

Të flasësh për artin në kohën e Skënderbeut do të thotë të ndodhesh për ballë një argumenti të vështirë. Kjo për faktin e mirënjohur të ngjarjeve politike e më tej se gjurmët e drejtpërdrejta artistike të lidhura me atë periudhë për momentin janë vetëm grimca dokumentare. Megjithatë edhe pse ndodhemi në një situatë të tillë nuk mund të themi se tema e artit nuk mund të trajtohet fare dhe se ajo ka qenë e huaj për Skënderbeun siç është shprehur At Vinçenc Malaj.
Në këto kushte të disfavorshme tërheq vëmendjen gjurma e një objekti sa të vogël po aq edhe domethënës. Bëhet fjalë për vulën e vogël të Skënderbeut sigillum annulare ku ishte gdhendur legjenda e famshme e ‘dashurisë së Ledës me mjelmën’.
Një studim të veçantë nga pikpamja fizike mbi gjurmën e kësaj vulë ka bërë Tefik Gecaj dhe kalimthi është folur edhe në Historia e Shqipërisë(T. 2002, p.) pra fakti nuk është i pa njohur në shkencën albanologjike vetëm se ajo nuk është parë në kontekstin e kulturës rilindase evropiane apo asaj ballkanike. Nga përmasat që ka nxjerrë T. Gecaj rezulton se ajo kishte pasur formën e elipsit të ndarë nga rrathë shumëkëndësh. Rrethi që kufizon legjendën ka përmasat 9 mm horizontal, 11 mm vertikal dhe 28 mm perimetri. Shumëkëndëshi i jashtëm: 13 mm horizontal, 16 mm vertikal dhe perimetri 45 mm.
Legjenda e lindur në truallin e lashtë pellazgjik u transmetua për shekuj me radhë si nga veprat e autorëve antikë (Homeri: Odisea (II, 298-304), Euripidi: Ifixhenia (Helena 17-21, 214-257), Straborni: Gjeografia (10, 2.24), Apollodari: Biblioteka (I, 7.10, 3,10. 5-7) etj.) po ashtu edhe në aspektin ikonografik që reflektonte me variante të ndryshme në zbukurime vazosh, në skalitjet mbi rrasa varri por edhe në skulptura që u trashëgua nga antikiteti. Një skulpturë tepër e veçantë dhe shumë e bukur ndodhej edhe në koleksionin Albani (sot Muzeu Capitolino- Roma) e cila e paraqet Ledën në një pozicion të ulur me vështrimin e kthyer nga e majta ku me njërën dorë mban të ngritur lart një pelerinë dhe me tjetrën e ka të mbështetur tek mjellma që i qëndron e mbështetur tek gjunjët. Kritika e artit e shpije realizimin e këtij varianti tek shkolla antike e Timotheos që u realizuan më 360 para K. për tempullin Asklepios në Epidauros (Peloponez) e më pas pati mjaft kopje. Varianti i koleksionit Albani mbahet si një nga më të hershmit.
Sipas legjendës Leda, e bija e Testios mbretit të Etolisë, ishte gruaja e Tindareos mbretit të Spartës. Ajo u dashurua nga Zeusi pellazg i Dodonës që ju shfaq asaj si një mjellmë e bardhë afër ujërave të lumit Eurota. Mjelma u bashkua me Ledën e si frut i kësaj dashurie lindën binjakët qiellorë nga hapja e dy vezëve Kastori e Pelluksi dhe Helena e Trojës me Klitemnestrën. Mbi numrin e fëmijëve hyjnorë e tokësorë ( d.m.th. të vdekshëm) të Ledës ekzistojnë edhe variante të tjera nga autorët antikë.
Nga pikëpamja artistike është rasti të përmendim këtu edhe statujën madhështore që u zbulua në fillim të shekullit të XVI gjatë gërmimeve arkeologjike në Foro di Nerva (Romë).(Lancani, R., Storia degli scavi di Roma.... 1990) Ajo u gjend e coptuar koka nga trupi e përmendet për herë të parë më 1512 me emrin ‘Pirro ose Marte Kapitolino’. Në shek. e XVI u njoh më shumë si statuja e Pirros së Epirit ndërsa arkeologët e sotëm preferojnë më shumë ta quajnë e Marsit (pra Perëndia e Luftës). Ky është një problem më vete që mund të shikohet më vonë. Në këtë rast na intereson më shumë përshkrimi që i është bërë monumentit e në veçanti bazamentit të kësaj statuje më 1556 nga Ulisse Aldorandi në veprën e tij mbi sklupturat antike në Romë. Ai mes të tjerash shkruan: .... Poshtë Pirros është një Leda lakuriq, që del nga banja, dhe me dorën e majtë mban këmishën e saj, dhe me të djathtën një mollë. Nga një anë ka një Kupid (fëmijë ëngjëlolor I.K.)të bukur që përqafon një mjellmë. Që të dyja këto statuja janë bërë nga i njëjti mermer, e qëndrojnë mbi një bazament që e rrethon përqark.... Leda për shkak të bukurisë së saj u dashurua dhe u rrëmbye nga Zeusi në shëmbëlltyrën e Mjellmës, prej nga mbeti shtatzanë, lindi pastaj dy vezë, nga njëra lindi Kastori dhe Polluçi, nga tjetra Helena e Klitenestra që u martuan, e para me Menelaun, tjetra me Agamamnonin Mbretin e Greqisë”
Përsa i përket paraqitjeve ikonografike më të hershme në mesjetën italiane të kësaj legjende përmendet Guido delle Collone(1210-1287) ndërsa si pikënisje në rilindje konsiderohet realizimi në baso-reliev në një nga portat prej bronzi në katedralen e Shën Pietrit në Romë nga skulptori e arkitekti italian Antonio di Pietro Arverlino (ndryshe i njohur si ‘Filarete’) (1400-1469) të realizuar në vitet 1433-1445 në kohën e papatit të Eugjenios të IV . Pra Filarete ishte nismëtari që riktheu në rilindjen italiane mitin e Ledës.
Përsa i përket vlerës simbologjike që ju jepet subjekteve të paraqitura ka mendime të ndryshme. Pranohet më shumë ideja e Ledës si përfaqësuese e natyrës, pjesë e tokës mëmë dhe fertilitetit. Transmetuese e jetës së amëshuar dhe asaj tokësore. Si pikënisje e gjinisë humane. Ndërsa tek Mjellma hyjnore shikohet ajri dhe qielli. Fryma e zjarrtë e dashurisë nga bashkimi i të cilave krijohet amëshimi. Mirëpo nga mbarë studiuesit e ndryshëm, të cilët e kanë blerë e na e kanë transmetuar gratis për një legjendë puro greke harrohet elementi më i rëndësishëm në interpretimin e saj: simbioza e popujve që banonin në Ballkan. Ata jetonin bashkërisht në kohë lufte e në kohë paqe. Urreheshin e dashuroheshin. Grindeshin e pajtoheshin në aleanca me njëri tjetrin. Etolët, spartanët, akejtë, kryeperëndia e epirotëve Zeusi i kudogjendur, gjeneruesi i jetës së amëshuar dhe asaj tokësore janë humusi që kanë krijuar aty popujt më të vjetër. Ata që trashëguan atë gadishull ku inatet, grindjet e miqësitë nuk janë reshtur kurrë.
Varianti që paraqitet nga gjurma e unazës të Skënderbeut, një shkëndijë rilindase në artin mesjetar shqiptar, mjaft i thjeshtëzuar dhe origjinal, duhet të ketë qenë gjithashtu një nga më të hershmet që ka qarkulluar nga mesi i shek. XV. Kuptohet akoma pak i njohur për derisa u zgjodh për një destinacion kaq të veçantë si imazh i një vule sekrete “sigillum secretum”. Nuk mund të themi se Skënderbeu u nxit për zgjedhjen e këtij motivi nga paraqitja ikonografike e Filarte-s mbasi ato paraqiten të stilizuara në aspekte krejt të ndryshme. Por ama janë realizuar gati në të njëjtën kohë. Vula sekrete e Skënderbeut dokumentohet për herë të parë në një dokumet të vitit 1450 pra realizimi i saj është para kësaj date dhe afrohet mjaft me përshkrimin ikonografik të legjendës që lexuam më sipër tek monumenti i Pirros të Epirit në Romë. Kështu fakti tek unaza e Skënderbeut na prezantohet si një shëmbëlltyrë me vlera historike, mitologjike po aq edhe artistike, edhe pse në miniaturë, tregon si më sipër se Skënderbeu jo vetëm që nuk qëndronte jashtë mentaliteteve të reja të kohës por është edhe një nismëtar i pavarur në këtë drejtim derisa rikthen në jetën e përditshme në dokumente kancelareske një imazh që lidhej me truallin pellazgjik të cilit ai i përkiste duke ja transmetuar faktin nëpërmjet imazhit princave evropianë.
Tani mund të shtrohet çështja për këtë argument në se ishte Skënderbeu në Krujë apo Fillarete në Romë që i ra ndërmend të parit të rimerrte e të pasqyronte në artin evropian legjendën e Ledës. Për Skënderbeun duhet të përjashtojmë mundësinë e zotërimit të saj si një plaçkë lufte apo si dhuratë mbasi në këtë rast mungonte kondita e karakterit të saj special e sekret. Nga ana tjetër mund të themi me siguri që as njëri nuk u influencua nga tjetri e secili eci në mënyrë të pavarur. Midis të dyve ka edhe një ndryshim mjaft të rëndësishëm. Ndërsa tek Skënderbeu legjenda, historia dhe arti kanë një funksion të dobishëm e të përditshëm tek Filarete legjenda rimerret kryesisht në funksionin artistik. I pari është pjesë e jeton me legjendën pellazgjike veçse duke qenë ajo një imazh sekret nuk ka funksione publike e propaganduese të karakterit popullor ndërsa i dyti, d.m.th. Fillarete, e huazon atë nga origjinat e lashta pellazgjike dhe e ve atë në funksion të publikut.
Pra këtu ka rëndësi jo destinacioni i njërit apo tjetrit prezantim ikonografik por mentaliteti i lidhur me legjendën. Fillarete ishte ideator dhe realizues i saj ndërsa Skënderbeu vetëm ideator. Realizimin duhet ta ketë bërë ndonjë gdhendës i shquar, ndoshta brenda Shqipërisë, për ne sot akoma i panjohur.
Në Itali realizimet e tjera ikonografike pas Filaretes janë shumë më të vonshme. Në fund të shek. XV e gjatë shekullit të XVI duket një eksplodim i këtij kulti. Me radhë mund të përmendim Francesco Colona(1433-1527) në një ksilografi në veprën Hypnerotomachia Poliphili( Ëndrra e Polifilit) Venedik 1499, Giorgione(1477-1510) pikturë “Leda dhe mjellma”(1505-1510)Muzeu Civil Padova; Baldasare Peruzzi(1481-1536) Leda dhe mjellma me Kastorin e Polluksin(1510-1511), pikturë murale në tavan. Vila Farnezina- Romë, Leonardo da Vinçit(1452-1519) Leda (dhe mjellma me Kastorin e Poluksin, Klemenstrën dhe Helenën) e realizuar rreth viteve 1510-151? e cila ka humbur. Trashëgohet një numër i madh kopjesh. Subjekti është trajtuar edhe nga Mikelanxho Buonarotit(1475-1564) mirëpo veprat origjinale edhe këtu kanë humbur. Ruhen disa dizenjo parapregatitore dhe kopje të pikturës që ju atribuohen artistëve të ndryshëm. Lista e këtyre artistëve është e gjatë por edhe studiuesit që janë marrë me këtë argument nuk janë të pakët. (Veçojmë: Reid, J.D., The Oxford guide to Classical Mythology .. Rossini, E., Il Bianco e dolce Cigno..., ; Calvesi, M. Leonardo La Pittura, etj).
Fatet e Shqipërisë pas vdekjes të Skënderbeut janë të njohura e nuk mund të pretendohej më që aty të rritej ndonjë piktor i madh që të rimerrte e të zhvillonte në art gjithë legjendat që jetonin në këtë truall. Ajo që mungoi në art reflektoi në letërsi në veprën Hymnet e Natyrës të Mikele Marulo Tarkanjotës e ndoshta edhe në poemën e pabotuar dhe të humbur të Marin Beçikemit (Barletit) Shtegtimi dhe vdekja e Jasonit të cilat u shkrojtën në Itali.
Skënderbeu nga ana e vet edhe pse njeri i luftës nuk ishte i izoluar apo indiferent kundrejt artit, mitologjisë dhe historisë. Me gjithë kushtet që jetonte Shqipëria, nga pikëpamja artistike ai qëndronte në pikënisjen e të njëjtës rrugë, që u zhvillua dhe lulëzoi në artin rilindas italian e atë evropian. (Në J. D. Reid: The Oxford guide.., janë rreshtuar 153 artistë të ndryshëm nga Evropa që kanë trajtuar këtë subjekt. ) Duke u rikthyer tek zanafillat e kësaj legjende të famshme pellazgjike , të ashtuquajtur greke, me Zeusin e Dodonës brenda saj ajo ishte po aq edhe shqiptare. E thënë me fjalë të varfra, pa zbukurimet klasike të antikitetit, ka qenë një martesë e shquar greko- shqiptare që u trashëgua me shumë fëmijë.

Firenze, 5.VI.2011

[Hyllien]

Giorgio Maria Castriotta Scanderbeg: Ju rrefej pasardhesit e Skenderbeut

Ju ç’mendoni për librin e Oliver Schmitt mbi Skënderbeun?

Ç’mendoj për të? Nëse dikush do që ti bëjë publicitet emrit të tij a vetes, është shumë e thjeshtë, sulmo një hero. Kjo ndodh edhe me këdo që do të sulmonte Garibaldin në Itali, do dilte menjëherë në faqe të parë. E vështirë, kur ka distancë shekujsh, është të flasësh mirë për një njeri.

Besoj për cdo shqiptarë, paranteza e shpifur Klosi-Schmitt, që po krijon jehonë tek ata që Nënë Terezën dhe Pietër Bogdanin po e bëjnë vlleh, që duan të zhdukin Skënderbeun dhe ti ngrejnë statujë Sulltanërve mund të konsiderohet e mbyllur. U vërtetua me vetë fjalët e pasardhësit ky sulm i ulët, ky libër pa asnjë vlerë historike, ky libër përcarës i ardhur nga rrethet sllavo-gjermanike që veprojnë për të ndryshuar orientimin e Shqiptarit, për të c'rrënjosur historinë dhe orientimin përfundimtar të civilizimit tonë.

Mbetet vec ta falenderojmë pasardhësin e Heroit Kombëtar që harxhoi kohën e tij të cmuar për ti mbyllur gojën një sharlatani.

[Albo]

Besoj për cdo shqiptarë, paranteza e shpifur Klosi-Schmitt, që po krijon jehonë tek ata që Nënë Terezën dhe Pietër Bogdanin po e bëjnë vlleh, që duan të zhdukin Skënderbeun dhe ti ngrejnë statujë Sulltanërve mund të konsiderohet e mbyllur. U vërtetua me vetë fjalët e pasardhësit ky sulm i ulët, ky libër pa asnjë vlerë historike, ky libër përcarës i ardhur nga rrethet sllavo-gjermanike që veprojnë për të ndryshuar orientimin e Shqiptarit, për të c'rrënjosur historinë dhe orientimin përfundimtar të civilizimit tonë.

Mbetet vec ta falenderojmë pasardhësin e Heroit Kombëtar që harxhoi kohën e tij të cmuar për ti mbyllur gojën një sharlatani.

Pyetja qe gazetarja duhet te kish bere, ishte a e ke lexuar librin e Schmitt, dhe une jam i bindur qe nuk e ka lexuar, pasi libri eshte publikuar vetem ne gjermanisht e shqip, detyrimisht pasardhesi i Kastriotit nuk njeh asnje nga keto gjuhe, flet e shkruan italisht. Dhe duke mos patur mundesi per te lexuar kete liber, pasardhesi i Skenderbeut ben nje pergjithesim dhe kujton se Schmitt eshte nje historian me shume qe kerkon te beje emer me vepren e Kastriotit. Dhe kjo nuk eshte aspak e vertete: Schmitt ka shpenzuar 10 vjet duke studiuar Skenderbeun dhe kete punim nuk e beri "per te bere emer mes shqiptareve", por per te mbrojtur doktoraten e tij ne Zvicer.

Libri i Schmitt per mua eshte libri i vetem historik qe kemi ne dore sot, qe ben nje trajtim shkencor te Gjergj Kastriotit dhe epokes ne te cilen ai jetoi. Kush nuk e ka lexuar, ben mire ta lexoje, e pastaj mund te diskutoni.

Albo

[Uriel]

Besoj për cdo shqiptarë, paranteza e shpifur Klosi-Schmitt, që po krijon jehonë tek ata që Nënë Terezën dhe Pietër Bogdanin po e bëjnë vlleh, që duan të zhdukin Skënderbeun dhe ti ngrejnë statujë Sulltanërve mund të konsiderohet e mbyllur. U vërtetua me vetë fjalët e pasardhësit ky sulm i ulët, ky libër pa asnjë vlerë historike, ky libër përcarës i ardhur nga rrethet sllavo-gjermanike që veprojnë për të ndryshuar orientimin e Shqiptarit, për të c'rrënjosur historinë dhe orientimin përfundimtar të civilizimit tonë.

Mbetet vec ta falenderojmë pasardhësin e Heroit Kombëtar që harxhoi kohën e tij të cmuar për ti mbyllur gojën një sharlatani.

Së pari për të komentuar Schmitt-in, siç bëjnë shumë këtu, duhet njohur autori. Se çfarë gjelle preferon dhe ku e pi kafen nuk më duket interesante për tu shqyrtuar. Versioni historik mbi Heroin tonë është thelbi i librit dhe Schmitt duhet njohur në këtë aspekt.

Sa e kanë lexuar librin? Konkretisht zotëri, cilët kundërfakte mund të na serviresh për të barazuar veprën e Schmitt me "koplet jashtë loje"? Pastaj, historia nuk bëhet me lojëra retorike por me ngjarje që analizohen dhe mbi të gjitha kanë burime, me analogji dhe racionalitet, objektivizëm dhe këndvështrime 360 gradë. Na pëlqen një Skenderbe sipas shijeve tona, le ta besojmë si të tillë, por Skënderbeu ishte personazh historik dhe duhet shqyrtuar historikisht jashtë manipulimeve komuniste, nacionaliste dhe fetare.

Schmitt ka referenca të shumta, ka edhe momente që duhen ndriçuar. Ajo që më pëlqen është përpjekja për të hedhur dritë mbi figuren e Heroit tonë, shumë të mitizuar nga Rilindja dhe veçanërisht komunizmi. Interesante është feja orthodokse e Skënderbeut dhe lidhja me elementin sllav, të cilat autori i ka renditur relativisht mirë - çështje të stërdiskutuara.

Si parantezë finale - pasardhësja e Skënderbeut nuk i takon fushës studimore të historisë dhe si gjithë kritiket e veprës së Schmitt, njeh veç titullin e librit.

Por në këtë pikë dokumenti na jep edhe një të dhënë tjetër, që përket tashmë fushës së sociologjisë, e cila flet për dukurinë e endogamisë tek shqiptarët, siç është martesa brenda grupit, racës, fisit apo kategorisë shoqërore.

Në traditën shqiptare endogaminë e kemi ndeshur në disa krahina dhe qytete, ku familjet me origjinë nga radhët e fisnikërisë feudale osmane dhe disa familje të pasura, gjatë shekujve XVIII-XIX, për të mos lejuar humbjen e pronave apo përpjesëtimin e tyre, bënin lidhje martesore midis kushërinjve të rendit të afërt. Kështu gjenealogjia e Kastriotëve na tregon se dukuria në fjalë ekzistonte ndër shqiptarë qysh prej shekullit të XV-të dhe fakti që e dëshmon këtë gjë është martesa e Vojsavës së re, vajzës së Skëndërbeut me Stefan Cërnojeviçin (Stefano Balscia Czernojevic), princin e Malit të Zi, i cili ishte edhe kushëriri i parë i saj.

Endogamia brënda fisit është praktikë e huazuar nga Lindja për shqiptarët dhe jo traditë vendase. Paralelizëm i dështuar nga ana e autorit, duke përdorur si levë familjet feudale post pushtimit otoman.

[Hyllien]

Pyetja qe gazetarja duhet te kish bere, ishte a e ke lexuar librin e Schmitt, dhe une jam i bindur qe nuk e ka lexuar, pasi libri eshte publikuar vetem ne gjermanisht e shqip, detyrimisht pasardhesi i Kastriotit nuk njeh asnje nga keto gjuhe, flet e shkruan italisht. Dhe duke mos patur mundesi per te lexuar kete liber, pasardhesi i Skenderbeut ben nje pergjegjesim dhe kujton se Schmitt eshte nje historian me shume qe kerkon te beje emer me vepren e Kastriotit. Dhe kjo nuk eshte aspak e vertete: Schmitt ka shpenzuar 10 vjet duke studiuar Skenderbeun dhe kete punim nuk e beri "per te bere emer mes shqiptareve", por per te mbrojtur doktoraten e tij ne Zvicer.

Libri i Schmitt per mua eshte libri i vetem historik qe kemi ne dore sot, qe ben nje trajtim shkencor te Gjergj Kastriotit dhe epokes ne te cilen ai jetoi. Kush nuk e ka lexuar, ben mire ta lexoje, e pastaj mund te diskutoni.

Albo

Un nuk të vej faj me mënyrën se si ti shprehesh, pasi ti nuk mund të dish më shumë se cfarë është një autoritet, cfarë është klasa aristokrate e një vëndi, dhe cfarë funksioni ka, si duhet të adresohet etj, cuditërisht gazetarja e dinka më mirë se ty ama. Ti, sado të mundohesh me shumë fjalë të mëdha të mcifesh pas fesë së "të parit" apo nocionesh të tjera abstrakte, je produkt i një vëndi, që u përdhunua me shekuj nga Perandoria Otomane dhe ajo Sllave, një përdhunim që për 95% të popullsisë, ku bëjnë përjashtim vec pak zona që nuk u thyen kurrë, krijoi një psikozë të rëndë, që sot e shikojmë në formën më të cuditshme të shprehet njëkohësisht në shpërthime histerike edhe pro dogmave më absurde fetare nga të gjitha krahët edhe pro lirive më absurde nga ana tjetër. Ju dhe shumë të tjerë, jeni produkt i një sistemi që aristokracia ju vodh, ju shujt, që baza gjenetike e klasës mesatare(tregtare/artizanale) e vëndit u shuajt disa herë(Sllavë,Otomanë,Komunistë,Post-Komunizëm me ikjet masive), dhe ajo elitare iku. Tek Durazzot ndërtonin dhe hypnin në republikën famëlart të Genoës, tek Kastriotët përfshiheshin në urdhrat më të mëdhenj kalorsiak dhe sot e kësaj dite janë pjestar të Librit të Artë të Aristokracisë Italiane(dhe jo Serbe, Ruse, apo Greke) ne Shqiptarët rropateshim për mbijetesë.

Prandaj ky argumentim i yti "pyetja që duhet të kish bërë gazetari" është dicka pa kuptim, anakronike madje, të kujton një epokë me një shije shumë të hidhur Komuniste dhe vecanërisht në rastin tonë Enveriste. Mënyra se si ti shprehesh, se cfarë njef apo nuk njeh pasardhësi i heroit, pjestar i Elitës dhe Aristokracisë Italiane dhe rrjedhimisht Europiane do bënte cdo njëri që njef pak nga etika të mbulohej me turp nga ky shtjellim.

Schmitti mund të shpenzoj jo 10, por 100 vjet të "studioj" selektivisht Skënderbeun, por nëse ai është Sllav apo jo, e di vetë më mirë pasardhësi se sa Schmitti dhe ato arkiva që mund të ketë konsoltuar ky njëri. Ti mesaduket po i bën reklamë shumë këtij Schmittit, si Urieli më poshtë që mu hodh në fyt. Dhe në të njëjtën kohë ju dini shumë mirë se cfarë gjuhësh di dhe nuk di një Aristokrat Italian. Cudi e cuditshme kjo mënyrë e shprehuri nga ana juaj. Shqiptari nuk e ka problem të pranoj nëse dicka është e huaj, sepse po e vërteton që dhe atë që është Shqiptare, vetëm e vetëm se nuk i përkon këndvështrimit dhe interpretimit historik që i leverdis e hedh në plera pasi dëmton narrativin. Shëmbulli konkret është i organizatave islamike Kosovare që e bëjnë Nënë Terezën Vllahe. E sigurisht, po të kishte jetuar kjo Nënë 100 vjet më parë, apo në mesjetë Urieli, me rregull njëshi nuk do kishte asnjë dyshim se është Vllahe, packa se edhe Katolike në të njëjtën kohë, sepse kështu e dëshmon bashkësia islamike e disa vëndeve në Kosovë. Ky libër pacavure që Schmitti nuk arriti kurrë ta mbroj edhe pse u ftua në disa kongrese në jug të Italisë, është një interpretim vetjak i tijë që shkon përshtat cuditërisht me narrativin islamik shqiptar, që Pjetër Bogdanin, Nënë Terezën e bëjnë vlleh, dhe Skënderbeun sllav ! Ngelet pyetja por ju cfarë narrativi doni për Shqipërinë ? Ku përputhet interesi i ekstremistave Orthodoksë(po, nëse kishe dyshim, edhe ata ekzistojnë dhe kisha Serbe dhe Greke e vërtetoi dicka të tillë botërisht në qindra vite luftra në Ballkan) me ekstremistat Islamikë në vizionin anti-"Kombëtar" ose "ckombtrizues" për Shqipërinë ?

Në këto kohëra vlen të përmendet vjersha e të madhit Kadare, për Laokontin. Gjarpijtë do mundohen gjithmonë të mohojnë, shtrëmbërojnë historinë që ti përshtatet interpretimit vetiak, qeveritë madje dhe do e heqin dhe e kanë hequr në takimet me Turqinë heroin tonë, por mirë që na bëni ne budallenjë, por kur pretendoni të bëni dhe familjen e heroit dhe ti tregoni origjinat mesjetare, në një kohë që Skënderbeu krenohej me ato Epirote shumëshekullore është absurde.

Ato lloj pyetjesh gazetarja t'ja bëj politikanëve tanë, produkt i një bashkimi gjenetik shumë të dobët, pas 500 vjet shkundjeje dhe 50 vjet tabula rasa komuniste ku geni elitar u vra, e jo pasardhësve së heroit tonë kombëtar. Një leksion në përulësi do ishte i nevojshëm në këto caste ekzuberante të pakuptimtë, sepse jam i bindur që edhe pas shkrimit tim nuk do e kuptosh natyrën e kritikës, e aq më tepër mënyrën se si u përgjigj një pjestar i Aristokracisë Italiane sec mendon rreth pretendimeve absurde të një karrieristi.

---
Ja se c'mendon populli, ja sa etje ka populli për klasën e vet elitare, për bijtë e saj më të rafinuar, sepse vec kjo klasë është në gjëndje të përgatisi manovra shekullore dhe të marë në dorë fatet e kombit, që sot janë në dorë të një qënie gjenetikisht inferiore sic është makina politike shqiptare e stërrotulluar nga Grekë, Serbë, Arabë etj, që nuk mund të jetë në pozita të krijoj një vizion kombëtar. Për cfarë bërtasin ata fëmijë mendon ti ? Nuk pritet as edhe një figurë fetare kështu me këto brohoritma.


A gjetët gjurmë të Skënderbeut në Dibër të madhe?

Më duhet të them se për të gjetur gjurmë të tijat, mjafton t’iu shoh juve. Unë do të thosha, duke përdorur një eufemizëm, se ju që kur lindni, rriteni me bukë dhe me Skënderbenë. Skënderbeun e gjen ngado sepse ai ka monumentin e tij në sheshe qëndrore. Pas vizitës në Dibër të Madhe ne shkuam në Peshkopi ku mund të them se kam ndjerë emocione shumë të forta. Në fillim takuam kreun e bashkisë, që më dha titullin “Qytetar Nderi” i qarkut të Dibrës. Përveç vlerësimit për mua, sime shoqeje i dhanë një shqiponjë, simbolin e Shqipërisë. Gjëja e më e bukur ishte se kur dolëm nga bashkia në rrugë, gjetëm pothuaj 100 fëmijë që ishin veshur me bluza me flamur shqiptar. Të gjithë bërtisnin me të madhe, Gjergji, Gjergji, Gjergji. No comment. Nuk di të përshkruaj emocionin. Kjo është intervistë për një gazetë, është incizim, nëse do ishte me kamera, ajo do ta tregonte se ç’thonë sytë e mi...
Ka qenë një manifestim i papritur për mua, për time shoqe, për Yllin, për kreun e Bashkisë, por shumë i bukur e domethënës. Më tej kemi shkuar në Sinë, drejt muzeut të fshatit të origjinës së Gjon Kastriotit. Për fat të keq, qëlloi që atë ditë në atë fshat, nga Italia kthehej i vdekur, për shkak të një sëmundje, një djalë i fshatit (45 vjeç). Ne pritëm sa të vinte i vdekuri dhe shkuam në shtëpinë e tij ku pimë një kafe e cigare. Edhe pse në vdekje, na hapën derën.

[Albo]

Hyllien, ne keto tema, ti lexo e meso, se nga ajo qe shpreh e tregon qe nuk di e as nuk ke lexuar. E ben te qarte qe edhe nuk e ke lexuar librin e Schmitt vete, por kjo nuk te pengon ty qe te japesh nje mendim jo vetem per librin por edhe per autorin. Lexoje librin dhe pastaj hajde jep mendim. Mos u mjafto vetem me komentet qe lexojne neper gazeta nga shpura komuniste e historianeve te Enver Hoxhes per Schmitt. Tani une do te sqaroj edhe ca gjera, ne ato qe shkruan me lart.

Problemi i pare me njerezit si puna tende, eshte se ju vazhdoni me mentalitetin mendjeshkurter komunist te perdhunimit te historise: ju nuk doni te studioni historine per te mesuar te vertetat e saj, pare ne kontekstin e kohes dhe epokes qe ka ndodhur, por ju e shikoni me perspektiven komuniste: si mund ta manipulojme e instrumentalizojme historine e shkuar, per te perligjur objektivat tona politike te kohes. Kete gje beri Enver Hoxha me historine, duke e rishkruajtur me doren e tij gjithe historine e popullit shqiptar, ashtu sic i vinte per mbare atij dhe Partise. Kete gje ben edhe ti sot, duke i pare gjerat me syrine nje nacionalisti te rruges shqiptare: gjithcka duhet te jete e etnise shqiptare, pasi vetem ne kete menyre do te perligjim ekzistencen e identitetit shqiptar, apo jo? Prandaj me lart ti shqetesohesh per Nene Terezen, Pjeter Bogdanin, Vojsava Kastriotin, etje, pasi sipas teje: "keta po na i nxjerrin vllehe e serbe". Kaq mjafton, per te me deshmuar mua dhe atyre qe te lexojne ne kete teme, se sa thith ti nga historia.

Vllenjte mes shqiptareve jetojne prej mijera vjecaresh, e jo me shekujsh. Kete e thote edhe Schmitt ne librin e tij. Ata vllenjte, ata serbet, ata bullgaret, ata greket, ishin ne rradhet e ushtareve te Gjergj Kastriotit, pasi ndanin me njeri-tjetrin te njejten tradite fetare dhe te njejtin territor vendi: pushtuesi i ri osman, kercenonte pikerisht lirine e ushtrimit te tradites se tyre fetare dhe pronesise/autonomise mbi pronat e token.

Hidhemi tek ajo qe ti quan "aristokraci", por ne fakt ti nuk e kupton se cfare kuptimi kish kjo fjale ne mesjete. Babai i Gjergj Kastriotit, Joan/Gjon/Jovan/Ivan Kastrioti, nuk vinte nga nje familje aristokratesh, vinte nga shtresa e ulet. Fakti qe ai arriti te martohet me Vojsaven, qe vinte nga nje familje aristokrate me origjine serbo-bullgare (nuk dihet me saktesi), deshmon qe Joan Kastrioti arriti qe te beje emer per veten dhe familjen e tij, duke zgjeruar territorin e tij, duke rritur pasurine e tij. Pra nga askushi u be dikushi, aqsa kerkoi e mori edhe doren Vojsaven, qe kish gjak mbreteror. Aristokracia ne mesjete nuk shtrihej vetem brenda nje grupi etnik, shtrihej shume me gjere. Shqiptaret martoheshin me serbe, serbet martoheshin me shqiptare, e mbare popujt e tjere ballkanike. Shembulli tjeter konkret, e bija e Gjergj Arianitit, Angjelina, u martua me te birin e Despotit te Serbise, dhe jo vetem qe edhe sot e kesaj dite nderohet nga populli serb, por ajo nderohet edhe nga mbare Kisha Orthodhokse si shenjtore. Lexo kete teme: http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=5749 Si ka mundesi serbet nderojne nje shqiptare?! Keto pyetje i bejne vetem shqiptaret qe e lexojne historine e mesjetes me paragjykimet e vitit 2011.

Gjergji, femija i Joanit e Vojsaves, nenen e kish me aristokrate se babain. Arsyeja tjeter perse Gjergji zgjodhi martesen me Androniqi (Donika) Arianitin, ishte pikerisht se familja e Arianiteve eshte familja e pare per nga aristokracia. Ne amanetin e tij per djemte e tij, Muzaka flet per "Dhespotet e Epirit", te cilet i rendit me rradhe, dhe i pari eshte familja e Arianiteve. Duke bere kete martese, Gjergji arinte jo vetem aleancen me familjen e Arianiteve ne lufte, por rriste edhe nderin e prestligjin e tij ne syte e gjithe fisnikerise ballkanike te kohes: ai u be dhendri i Gjergj Arianitit. Dhe vlen te theksohet ketu, qe martesat mes fisnikerise mesjetare, diktonin edhe aleancat e tyre ushtarake.

Lufta e Gjergj Kastriotit ishte nje lufte e frymezuar dhe motivuar nga feja orthodhokse e popullsise ballkanike. Te gjithe ata luftetare epirote qe bene luften, dilnin ne lufte, te bindur se po luftonin ne mbrojtje te besimit e tradites se tyre fetare. Ky ishte burimi i unitetit, ky ishte edhe motivi i vetem i luftes se Gjergj Kastriotit. Bile une do te shkoja akoma me tej, e do te thosha qe mesjeta nuk ka se si te lexohet e kuptohet ndryshe, pervecse ne nje kontekst fetar. Pervec Prof. Dr. Kristo Frasherit, asnje studiues shqiptar nuk e ka pranuar me plot goje kete te vertete historike, pasi sipas tyre nuk eshte "politikisht-korrekte me realitetin shqiptar te vitit 2011". Te vertetat historike mesohen, packa se mund te lene nje shije te hidhur apo te embel ne gojen e lexuesit.

Albo

[2043]

Pyetja qe gazetarja duhet te kish bere, ishte a e ke lexuar librin e Schmitt, dhe une jam i bindur qe nuk e ka lexuar, pasi libri eshte publikuar vetem ne gjermanisht e shqip, detyrimisht pasardhesi i Kastriotit nuk njeh asnje nga keto gjuhe, flet e shkruan italisht. Dhe duke mos patur mundesi per te lexuar kete liber, pasardhesi i Skenderbeut ben nje pergjithesim dhe kujton se Schmitt eshte nje historian me shume qe kerkon te beje emer me vepren e Kastriotit. Dhe kjo nuk eshte aspak e vertete: Schmitt ka shpenzuar 10 vjet duke studiuar Skenderbeun dhe kete punim nuk e beri "per te bere emer mes shqiptareve", por per te mbrojtur doktoraten e tij ne Zvicer.

Libri i Schmitt per mua eshte libri i vetem historik qe kemi ne dore sot, qe ben nje trajtim shkencor te Gjergj Kastriotit dhe epokes ne te cilen ai jetoi. Kush nuk e ka lexuar, ben mire ta lexoje, e pastaj mund te diskutoni.

Albo

mbrojti doktoraten chmid?
para kujt?
ata qe e degjuan dinin me pak se ai per Skenderbeun.
ata qe e lexojne tani librin, ka mundesi te dine me teper se chmidi.
10 vjet te jetes per te studiuar Slenderbeun?
- JO ! - Jane qindra vjet qe perpiqen te manipulojne historine e te na vjedhin trashegimine.
Por nuk do mundet dot as Chmid e as "Albo", e askush tjeter .
Ky vend ka zot .