Maks Velo ofendon rende komunitetin musliman
Të hiqet monumenti i Sulejman PashësPostuar më parë nga Brari
Maks Velo
Në fakt, ai nuk mund të quhet monument, dhe unë titullin, nuk dija si ta emërtoja.
Nuk dija dhe po hezitoja ta quaj, “…një farë shtylle bronxi me fytyrë njeriu”, apo “…një kolonë që ndalon keqas qarkullimin e makinave”, apo “…një belurçinë e ngritur nga mendjet e nxehta anadollake të disa ish-udhëheqësve bashkiakë”.
Monument quhet një vepër e rëndësishme arti (skulpturë, mozaik apo kompozitë arkitektonike) e cila nderon një ngjarje historike apo figurë të shquar, e cila vlerësohet dhe respektohet, njihet nga të gjthë, dhe e cila bëhet një moment i rëndësishëm në kompozimin urban dhe një vepër e dashur për qytetarët.
Për mua ky “monument” nuk është vepër arti, aq më pak e rëndësishme.
Nuk nderon por e poshtëron shkollën tonë të skulpturës, e cila ka vepra si “Luftëtari Kombëtar” i Paskalit. Nuk po flas për autorin dhe ata që e aprovuan se atyre me doemos u ka pëlqyer, përderisa harxhuan tërë ato para të qytetarëve të kryeqytetit.
Ky “monument” nuk e nderon, por e poshtëron Sulejman Pashë Bargjinin.
Ky “monument” nuk respektohet dhe nuk vlerësohet nga qytetarët, asnjë njeri nuk mund t’i afrohet, nuk kam parë njeri që ta fotografojë, dhe aq më tepër asnjë nga kalimtarët nuk e njeh, asnjë nuk i hedh sytë, përveç shoferëve të shkretë të cilëve u del pa pritur dhe i pengon keqas. Monumenti shëmton tërë atë hapësirë dhe pengon rëndë qarkullimin rrugor dhe është bërë shkak për disa incidente rrugore.
Pyetja e parë që të vjen në mënd është se si mund të ngrihej ky monument dhe përse u ngrit në fshehtësi si një komplot kundër qytetit.
Ky u ngrit në fund të vitit 2000, në fund të qeverisjes vendore të kryebashkiakut Brojka, por përgjegjësit e vërtetë janë dy personazhe të tjerë, ish- nënkryetari Buron Kaceli dhe shefi i Kulturës Shaqir Rexhvelaj.
Më duhet të them se pati një valë osmanofile me emërtime rrugësh dhe sheshesh si dhe ngritje monumentesh, (në këtë kohë është ngritur edhe monumenti i Hoxhë Dalliut para medresesë, një vepër tjetër shumë e dobët e të njëjtit autor).
Sa për Sulejman Pashën ka një keqkuptim të qëllimtë: atë e quajnë themelues të Tiranës, kur ky fakt nuk është i vërtetë. Tirana nuk u themelua në shek.XVII, por njëmbëdhjetë shekuj më parë në shek.VI dhe për këtë dëshmon njësia e rëndësishme urbane me kishë, banjo dhe banesa, në përroin e Shëngjinit. Atëhere për ta injoruar këtë, gjetën shprehjen “Qytet urban” që nuk ka asnjë kuptim. Themelimi i një qyteti janë njësitë e para urbane, dhe ato janë të shek.VI.
Kjo është si të festosh përvjetorin e një njeriu duke filluar nga mosha njëzet vjeç. Këtë nuk e ka bërë njeri, po ja që e bëjnë turkoshakët tanë, haxhiqamilët e rinj. Sigurisht kjo ishte nën influencën e një politike të përgjithshme proislamike që u stimulua në periudhën 1992-1997, dhe që nuk është rasti ta analizojmë.
Të gjithë, aq më tepër shtetarët, mundohen ta shtyjnë sa më thellë në histori themelimin e një qyteze që më vonë zhvillohet në një qytet apo sikurse është rasti i Tiranës në kryeqytet. Për këtë vlejnë edhe një copë terrakotë apo një majë heshte. Por ja që ish- bashkiakërve tanë nuk u mjaftokërka edhe një kishë e tërë me dysheme me mozaik, dhe kjo për arsyen e vetme se është kishë.
Dhe këta janë kundër, paçka se Evropa ku duam të shkojmë është e krishterë.
Këta dhe ca të tjerë si këta, historianë, duan patjetër që themelimin e Tiranës t’ia atribuojnë pushtimit osman, prandaj edhe i ngritën monumentin Sul Mulletit.
Dhe unë meqënëse e shoh nga dhjetë herë në ditë i bëra një poezi:
Tebdil hava
zabit zullum
turk me imam
derdimen Pasha
poture dollma
goxha jatagan
kobure ferman
tëpkë surrat
Burhan azgan
dalldi hesap
dembel rehat
vatan gjynah.
Të përpiqesh të ringjallësh epokën osmane, më të errëtën, më të llahtarshmen, nga e cila ky vend e ky popull doli më keq se nga komuniteti primitiv, mund ta bësh vetëm po të jesh tërësisht nën influencën e opiumit oriental. Se çfarë hoqi Shqipëria gjatë pesë shekujve është e tmerrshme vetëm ta kujtosh. Po shkruaj vetëm një fakt.
Për pesëqind vjet u ndërtuan 200 km. rrugë, kurse për tre vjet nga 1916-1918 Ushtria Austro-Hungareze ndërtoi 650 km. rrugë.
Jemi populli më i vonuar në Europë, më i varfri, më i çorganizuari, më i korruptuari, më i prapambeturi, që e kemi kaq të vështirë ta rimarrim veten. Edhe komunizmi tek ne ish i tillë, më i tmerrshmi në Europë se ish me veshje turkoshake.
Kujtoni poezinë popullore :
Mbeçë, more shokë, mbeçë
Përtej Urës së Qabesë.
…………………………..
Nuk ka poezi-esse historike si kjo, kënduar nga një popull i tërë për gjëmën që e zuri në letërsinë popullore ballkanase dhe botërore. Dhimbja kur lexoj këtë poezi më ngulet si një shtizë tejpërtej.
Nuk është një nizam shqiptar që u vra me tre plumba në kraharor, dhe sorrat e korbat e hanë në shkretëtirë, po është historia e Shqipërisë që u gozhdua në avullnajën e hapësirave osmane, dhe ky popull i vjetër e i krishterë u nda nga Europa.
Mbetëm atje tek Ura e Qabesë, prandaj nuk na pranojnë kaq lehtësisht në Europë.
Dhe këta turçelinj - turq me imam - vazhdojnë me ngulm të na thonë, se nuk jemi europianë.
Këto dy monumente, çuditërisht janë dy monumentet e parë osmanikë ngritur tek ne.
As në kohën e mbretërisë as në kohën e komunizmit nuk pati një tentativë të tillë.
Prandaj i urrej dhe i dënoj këta Haxhi Qamilë modernë të kamufluar, që na ngrenë këto munumente sikur Tirana të ish Bagdad.
Edhe Enver Hoxha, megjithëse u angazhua personalisht për të lavdëruar figurën e banditit Haxhi Qamili (kanë të përbashkët një H-xh gërryërse), nuk guxoi të urdhëronte ngritjen e një monumenti të tij në Tiranë.
Kjo është e para shpatë osmane e derdhur në bronx, deri më sot. Asnjë nuk kish guxuar të ngrinte monumentin e një anadollaku. Dhe dredhia orientale është perfekt, “…ngritëm atë të themeluesit të Tiranës”, të thonë. Po atje përballë kemi një Pashë. Dhe me këtë duan të na identifikojnë. Dhe e kanë vendosur në aks të ekuestrit të Skënderbeut.
Vëndi i zgjedhur është më i keqi i mundshmi: në mes të kryqëzimit të dy arterieve të ngarkuara tej mase me lëvizje makinash në çdo kohë. I gjithë blloku bazament-skulpturë pengon seriozisht pamjen dhe ngatërron drejtuesit e makinave.
Kjo bën që asnjë këmbësor të mos mund t’i afrohet dot, kur dihet se rregulli i parë i monumenteve është që të jetë në një vënd të qetë ku njerëzit të mund ta admirojnë.
Por me sa duket, edhe ata që e vendosën e kanë ditur që nuk kishe çfarë t’i admirosh.
Bazamenti është shumë i shëmtuar, pa proporcion dhe tepër ordiner.
Nga ana artistike, monumenti është shumë i dobët, nuk kam parë skulpturë më të dobët, përveçse ndonjë vepër diletanteske derdhur në beton nëpër rrethe.
Por në Tiranë nuk ka asnjë monument kaq të dobët.
Vepra është e pakonstruktuar, pa ritëm, pa lëvizje, pa mendim, pa ajër, pa ekuilibër, pa dinamikë. Është e ngjeshur dhe e rënduar së poshtmi. Nga mbrapa nuk ke ç’sheh.
Më duket si një shuk-shukosje me topa hallvë.
Që të jem i saktë ka një arritje të pashpjeguar. Portreti i ngjan ish- nënkryetarit të Bashkisë që e porositi, Buron Kacelit. Ka një ngjashmëri aq të madhe sa nuk mund të jetë e rastësishme. Veri Buronit një qeleshe dhe një palë mustaqe, dhe ke Sulën e Mulletit.
Me sa duket, autori Maks Shurdhi atë ka pasur në mendje tërë kohës, (si porositës sigurisht).
Ky monument është një turp artistik dhe qytetar. Duhet të hiqet dhe le të bëhet shëmbull për raste të tjera, që autorë me aftësi të kufizuara artistike të mos marrin guxim të zaptojnë territoret e qyteteve tona që meritojnë skulptura më me vlera. Se përndryshe diletantizmi artistik do na mbushë jo vetëm ekspozitat po edhe sheshet dhe parqet.
Monumentet qytetare janë investime të rëndësishme shoqërore dhe duhet të kontrollohen me kujdes.
I propozoj Këshillit Bashkiak që të marrë vendimin për ta hequr, për ta zhvendosur dhe për ta vënë në një vend tjetër, tek Ura e Tabakëve apo në parkun e Namazgjasë.
Krijoni Kontakt